Yazarlar Günün Köşe Yazıları Spor Konuk Yaşam Tüm Yazarlar
Kolaycılık: Yarı bilimsellik
İnsanlar bir olayın nedenini açıklamaya çalışırken bazen
düşünme becerileri eksik olduğu için bazen de birilerine, örneğin siyasi
otoriteye yaranmak için eksik ya da yanlış açıklamalar yaparlar. “Bu tür
açıklamalara psikolojide ne ad verilebilir?” diye baktığımda tam bir
karşılığının olmadığını gördüm. Belki “hindsight bias” denebilir ancak bu
kavram kastettiğim şeyi tam olarak açıklamıyor. Bu yüzden olaylara yüzeysel
açıklamalarla bakma eğilimine “Kolaycılık”
demeye karar verdim. (*) Kolaycılık, olayları kısmen açıklamaya çalışan yarı
bilimsel bir düşünme şeklidir. Kolaycı
açıklamalara örnekler verelim.
Ekmek yiyen halkı
suçlamak: Bazı uzmanlar televizyona çıkıp “Halkımız bilinçsiz besleniyor, çok ekmek yiyor, bu da birtakım sağlık
sorunlarına yol açıyor. Oysa karbonhidrat yerine protein yemek lazım”
diyor. Burada kolaycı bir açıklama
vardır. Uzman etin pahalı olduğundan hatta bir zamanların fukara yemeği olan
kuru fasulyenin bile artık herkes tarafından alınamadığından söz etmiyor, suya
sabuna dokunmamak için enflasyonu değil, halkı suçluyor.
Ucuz mal alanları
suçlamak: Benzer şekilde bazı uzmanlar da halkımızın bilinçsiz tüketici
olduğunu, deterjan benzeri maddeler alırken kalitesiz ürünleri tercih
ettiklerini söylüyor. Bu da yüzeysel, kolaycı
bir açıklamadır. Çünkü tüketiciler iyice tükenmemek için ürünün içindeki
maddelere değil dışındaki fiyatına bakmaktadırlar. Üstelik madem o mal
zararlıdır o halde ithaline izin verilmemelidir.
Anneleri suçlamak: Pek çok aydının, “Karısını öldüren
magandaları anneler yetiştiriyorlar, yetiştirmesinler efendim” dediğini
duyuyorum. Eşim Prof. Dr. Zehra Dökmen bu konuda, “Kadın toplumda zaten mağdurdur, anneler bu şekilde suçlandığında kadın
ikinci kez mağdur oluyor” der. Bence de kadın katili maganda erkekleri
anneler değil, erkek egemen düzenin erkekleri, özellikle maganda reklamı yapan
televizyon dizileri yetiştiriyor. Bu konuda da kolaycılığa kaçmak, yanlış ve işlevsiz bir teşhistir.
Tacize uğrayanı
suçlamak: Eğer bir kadın tacize, tecavüze uğramışsa insanlar önce bu
kadının kıyafetine bakıyorlar sonra da kısa etek giydiği için başına bu durumun
geldiğini söylüyorlar. Bu türden açıklamalar kolaycılıktır, aptalca ve ahlaksızca bir yanlılıktır. Burada sebep
sonuç ilişkisi yanlış ifade edilmektedir. Çünkü kısa etek giyen kadınlara
birkaç erkek saldırıyor fakat yüz binlerce erkek saldırmıyor. Ayrıca küçük
kızlara ve oğlanlara tecavüz edenler de var, kısa etek giydikleri için mi
çocukların başlarına bu geliyor?
Gençleri suçlamak: Pek
çok yetişkin; marka giyinmeye özeniyorlar, internete çok bakıyorlar diye gençleri
suçluyor. Bu tavır da bir kolaycılıktır.
Oysa gençler bu konularda ağırlıklı olarak anne babalarını model alıyorlar.
İyi yönetici yok
diye yakınmak: Apartmanındaki yöneticinin arkasından konuşan, onu
hırsızlıkla ve beceriksizlikle suçlayan çok kişi gördüm. Ancak bu kişiler
seçimde yine o yöneticiye oy veriyorlar. Kendilerine bunun nedenini
sorduğunuzda ise “Ne yapayım, başka aday
yok” diyorlar. Bu cevap da bir tür kolaycılıktır
ve diğer kolaycılık türleri gibi felsefi alamda bir mantık hatası olan safsata
sergileme anlamına gelir. (Safsata konusunu ileride ayrıca ele alacağız.)
(*) Bu kavram, bir şehir planlamacısı ve tarihçi olan aile dostumuz ve çalışma arkadaşım Ebru Yılmaz Eroğlu ile konu üzerinde yaptığımız bir telefon görüşmesi sırasında aklıma geldi.
Yazarın Son Yazıları Tüm Yazıları
Günün Köşe Yazıları
Video Haberler
- İBB'de yeni uygulama: Ücretsiz HPV aşısı
- Milli Eğitim Bakanı Tekin'den 'mülakat' açıklaması
- Besin alerjisi nasıl tedavi ediliyor?
- 10-16 Mayıs Engelliler Haftası
- Cumhuriyet Vakfı Başkanı Alev Coşkun konuşma
- Özgür Özel'den 'atama' çıkışı
- Özgür Özel kutlama programında
- CHP'li vekilden Soma için flaş çağrı...
- Mine Esen'den anlamlı konuşma...
- Serra Menekay yazdı, Aysim Dolgun Ildız besteledi
En Çok Okunan Haberler
- İşte ayrıntılar....
- Selahattin Demirtaş'ın cezası belli oldu!
- Kenan İmirzalıoğlu'nun yeni adresi belli oldu
- İyi kalpliliğiyle bilinen 4 burç
- AKP bürokrasisinde kavga
- Erdoğan açıkladı: Bir gruba daha yeşil pasaport müjdesi
- 'Anayasa ihlalinin sembol ismini...'
- Yurttaş ne kadar beğeniyor?
- Binaya asılan dev pankartı gören dönüp bir daha baktı
- Slovakya Başbakanı'na saldıranın kimliği belli oldu