Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz

Türkiye, Emperyalist ülkelere verdiği kurtuluş mücadelesi sonucunda, bağımsızlığını ilan eden tek ülkedir. 100 yıl önce ilan edilen Cumhuriyet’in nasıl kazanıldığını sizlere anımsatmak istiyorum. 24 Temmuz 1923 günü, Lozan Baş delegesi İsmet Paşa, Lozan Antlaşmasını 8 aylık bir uğraşıyla imzalayarak, ülkenin tapusunu almıştır. Üç ay sonra Gazi Mustafa Kemal ve arkadaşları Cumhuriyeti ilan etmişlerdir. Acaba Gazi Mustafa Kemal’in aklına ilk “Cumhuriyet’in İlanı” fikri, 28 Ekim 1923 gecesi; ‘Ey, çocuklar, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz’ diyerek mi gelmişti? 

Erzurum Kongresi'nin hazırlık çalışmaları yapıldığı sırasında, 7/8 Temmuz 1919 sabahı, Mazhar Müfit Bey, Gazi’ye; ‘Başarı sağlandığında hükümet şekli ne olacak?’ Şeklindeki soru yöneltmiştir. Gazi; 

‘Zaferden sonra şekl-i hükümet Cumhuriyet olacaktır.’ Demiştir. Süreyya (Yiğit) Bey ile Mazhar Müfit (Kansu) bey ilk defa Mustafa Kemal’in ağzından ‘Cumhuriyet’ kelimesini duymuşlardır. O defter dört yıl, onun talimatıyla kapatılmış ama O, ülkenin ‘Cumhuriyet’ tarihine o gece bir iz bırakmıştır.

28 Ekim 1923 gecesi, Çankaya Köşkü’nde Latife Hanım’ın ve Gazi’nin ev sahipliğinde yenilen yemekte; İsmet İnönü, Fethi Okyar, Mustafa Necati Bey, Vasıf (Çınar) Bey, Yunus Nadi Bey, Mahmut Esat (Bozkurt) Bey, Halit Karsıalan, Kemalettin Sami Gökçen, Fuat Sirmen, Ruşen Eşref Ünaydın ve Kâzım Özalp vardılar. Onlar, ülkenin yönetimi üzerine fikirlerini belirtiyor, Mustafa Kemal masada konuşulanları sessizce dinliyordu. Mazhar Müfit Bey, o geceyi şöyle anlatmıştır: 

“Bir gece evvel beraberdik. Mustafa Kemal Paşa gülerek; ‘Ey, çocuklar, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz’ dedi. Ve bana döndü:

‘Erzurum’dan beri ağzından çıkarmadığın Cumhuriyetin işte zamanı geldi. Yarın istediğin kadar Cumhuriyet diye açıkça artık bahsedebilirsin’ dedi. Tabidir ki hepimiz son derece memnun olduk.”

Evet, geçen yıl, ADD ve İnönü ailesiye birlikte; ‘Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın 100. Yılı etkinliğini yaptık, ben kapalı salon ve gece açıkhava sunumları gerçekleştirdim. 

Şişli ADD, Dikili ADD, Selçuk ADD yaptığım ‘Lozan Barış Antlaşması’nın 100. yıl sunumlarından sonra sıra; “Yarın Cumhuriyeti İlan Edeceğiz” 100. Yıl sunumlarına geldi, bunlar; 

Foça ADD, Buca ADD, Bergama ADD, Bornova ADD, İzmir Müze Müdürlüğü, İzmir Amerikan Lisesi, 1968 İAL Mezunları Peryön, Club Armonıa, Güzelbahçe Gülder, Bayraklı Kulalılar, Geleceğim Ol Derneği, Ege Üniveritesi, Radikal Koleji, Bornova Belediyesi Altındağ yerleşkesinde görsel sunumlardır.

En önemsediğim son sunum ise; California ADD yaptığım; ‘5 Aralık Kadınlarımızı Milletvekili Seçilme’ hakkı konusundaydı. 

‘2022 Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın 100. Yılı’, ‘2023 Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılı’ ve ‘2023 Cumhuriyet’imizin 100. Yılında’ 30 sunum yaparak, görevimi yapmaya çalıştım. 

Yaşasın Cumhuriyet...

11.12.2023

Ahmet Gürel

ADD Genel Başkan Baş Danışmanı