Ah bir özgür kalsam

Vakıfta, risk altında ya da adalet sistemiyle ilişkilenmiş, tutuksuz yargılanan çocuklarla yeteneklerinin ortaya çıkarılmasını amaçlayan etkinlikler yapılıyor. 

Türkiye’de suça sürüklenmiş 17 yaş altında yaklaşık üç bin çocuk cezaevlerinde kalıyor. 18 yaşına girdikten sonra yetişkinlerin kaldığı cezaevine nakledilen çocuk sayısı da yaklaşık üç bin. Tahliye edilen çocukların yaklaşık yarısı, “hapishanelerdeki onarıcı adalet sisteminden çok cezalandırıcı bakış olması” nedeniyle yeniden suça itilerek cezaevine geri dönüyor. Suça sürüklenerek çocuk adalet sistemine giren ya da zor koşullarda yaşayan çocuklara destek olmayı amaçlayan Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı (TCYOV) Yönetim Kurulu Başkanı Nevin Özgün ile bu konuları konuştuk. 

HAK TEMELLİ 

. Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı ne zaman ve hangi amaçla kuruldu?

TCYOV; Türkiye’de suça sürüklenerek çocuk adalet sistemine giren veya risk altında, zor koşullarda yaşayan çocukların her aşamasında destek vererek birey olduklarını algılaması ve topluma kazandırmak amacı ile aynı alanda çalışan Dostla Dayanışma Derneği tarafından 1992 yılında kuruldu. Halen alanda kurulmuş olan ilk ve tek vakıftır. Hedefimiz, özgürlüğünden yoksun ve risk altındaki çocukların yüksek yararının korunduğu bir topluma ulaşmaktır. Hatta çocukların hapsedilmemesini, iyi uygulamalar yürüten ülkelerdeki alternatif kurum modelinin uygulanmasını talep ediyoruz. Hak temelli çalışan, sivil toplumun savunuculuk kısmına önem veren bir çocuk hakları örgütüyüz. Kadıköy’de bulunan vakıf merkezinde 23 yıldır risk altındaki çocuklar için “Gençlik Merkezi Önleme Programı” yürütüyoruz. 

. TCYOV, öncelikli olarak çocuklar özelinde hangi hedef kitleye yönelik çalışmalar yürütüyor? 

Suça sürüklenerek çocuk adalet sistemine giren ve bu risk altında yaşayan 12-18 yaş çocuklar temel hedef kitlemizdir. Bu kapsamda “Yeniden Özgürlük Programı”, hapisteki eğitsel, sanatsal, sosyal etkinlikler aracılığı ile çocukların değerli zaman geçirmesi ve tahliye sonrası için önemli bir uygulamadır. Ancak hapisten çıkan çocukların önemli bir yüzdesi yeniden suça karışarak hapse geri dönmektedir. Bu durum, hapishanelerin çözüm üretemediği ve tahliye sonrasına yönelik iyileştirme yapamadığının göstergesidir. Halen hapiste iken destek olduğumuz, şartlı tahliye olan, üniversitede okuyan gençlerimiz var. Vakfa gelen her çocuk yol ücretini dahi alır. Çünkü ailenin onu para vererek gönderme şansı yoktur. Aralarında denizi ilk kez gören, sinemaya ilk kez giden çocuklarla karşılaşıyoruz. 

. Vakfın geliri nereden sağlanıyor? Bağışlar yeterli oluyor mu?

Vakfımızın herhangi bir işletmesi yok. Faaliyetler tamamen üye ve gönüllülerin bağış ve destekleri ile yürütülüyor. Birçok çocuğumuzun bursunu gönüllülerimiz karşılar. Bir de proje bazlı çalışmalar var. 

. Cezaevlerinde 12-18 yaş arasında kaç çocuk var? Bu çocuklar en çok hangi suçlara itiliyor?

TÜİK verilerine göre, 17 yaş altı üç bin civarı çocuk. Bir o kadar da 18 yaşına giren çocuk, büyüklerin kaldığı hapishanelerde. 

. Cezaevinde bulunan çocukların yaşadıkları koşullar nasıl? En çok nelerin yoksunluğunu çekiyorlar?

Çocuklar genellikle açık havada spor yapmayı talep ederler. Bazen yemeklerden şikâyet ederler. Kurum içinde zaman zaman şiddet olayları. Çocuklar açık eğitimden yararlanabiliyor. Ancak en önemlisi de bir an önce özgür kalmak. Gelecek endişesi. “Çıksam da ne yapacağım?” kaygısı. Ailesi ile görüşmeler önemli. Bazen aile çocuktan utanır ve dışlar. Ya da aile uzakta ise parasızlıktan ziyarete gelemez. 

Nevin Özgün

Cezaevindeki çocuk için en önemlisi bir an önce özgür kalmak. Gelecek endişesi. “Çıksam da ne yapacağım?” kaygısı. Aile ile görüşmeler önemli. Bazen aile çocuktan utanır ve dışlar. Ya da aile uzakta ise parasızlıktan ziyarete gelemez.

EĞİTİMDE KALAN ÇOCUK SAYISI AZ

. Eğitimlerine cezaevlerinde devam edebiliyorlar mı? Bu konuda yaşadıkları sıkıntılar neler?

Çocuklar açık eğitimden yararlanabiliyor. Çok az sayıda eğitimde kalma talebi var. Zaman zaman cezaevlerinden mektup gelir. Çocuk, ders kitabı, test kitabı talep eder. 

. Tahliye olduktan sonra nasıl bir hayat onları bekliyor? Ne tür sorunlarla karşılaşıyorlar?

Tahliye sonrası durumları en olumsuz yönleri. Esasen tahliye olan çocuk önce aracı kurumlarla ve uzmanlarla bir süre yaşama tutunma mücadelesinde destek görmelidir. Bunu ailenin başarma şansı yoktur. Hatta bir ailesi olmayabilir. Kurumlarda koruma altına alınıyorlar. Ancak burada kalmak istemiyorlar. Yarım kalan eğitimine devam etmek isteyenler genellikle açık öğretime devam ediyor. İş bulmak onlar için çok önemli. Barınma sorunları olanlar var. Bazıları da geldiği kente ya da ailenin yanına gitmek istemiyor. Hapiste yaşadıkları travmalarla baş başa kalıyorlar. 

YARISI YENİDEN SUÇA İTİLİYOR

. Tekrar cezaevine dönme oranları nedir? Neden?

Tüm bu nedenlerin etkisi ile tahliye sonrası çocukların yaklaşık yüzde 50 oranında yeniden suça itilerek geri dönüşü söz konusu. Çünkü çocuk hapishanelerinde onarıcı adalet sisteminden çok cezalandırıcı bir bakış var. Bu nedenle biz “Hapishaneler kapatılsın platformu” içerisinde çocukların hapsedilmemesini, alternatif iyileştirme programlarının, çocuğa özgü yapılandırmaların uygulanmasını talep ediyoruz. 

ALTERNATİF MODEL ŞART

.  Cezaevinde kaldıkları süre içinde ve sonrasında neler yapılmalı ki normal bir hayata dönebilsinler?

Hapishaneler kapatılsın, yerine evrensel, iyileştirici modeller uygulansın derken yeni bir program geliştirmek üzere tahliye sonrası destek anlamına gelen “yeniden” projesini uygulamaya başladık. İmza attığımız sözleşmeler ve çocuk hakları sözleşmesine uygun uygulamaları olan iyi örnekleri seçerek inceleme yapıyoruz. Bu projeyi, Avrupa Birliği hibesi ile yürütüyoruz. Eğitimde iyi örneklerden olan İtalya’da ve Bulgaristan’da, alanda faaliyet yürüten birer dernekle ortak yürütüyoruz. İşbirliği yaptığımız kurumlar ise Adli Sistemde Sivil Toplum Derneği ile Genç Girişimciler Derneği’dir. 

Proje ile tutukluluk deneyimi yaşamış olan çocuklara ve gençlere sosyal ve adli destek vermeyi amaçlıyoruz. Proje, Haziran 2020 sonunda bir konferansla tamamlanacak. Hapishaneler yerine çocuk hakları temeline dayanacak model, üretilen ilk alternatif model olacaktır.