Anadolu kızlarının tabloları kapışılıyor

Dünya özel koleksiyoncuları antik halılara yatırım yapmaya başladı. Sotheby’s Müzayede Evi’nin bir halı uzmanı, geçen ay Londra’da yapılan halı - kilim müzayedesi hakkında şu yorumu yaptı: “Nasıl ressamı ölen resimlerin değeri artıyorsa, bir daha yapılması olanak dışı eski halılar da, antika pazarında önemli sıçrama göstermeye başladı. Çünkü bu tür halıların sayısı gittikçe azalıyor. Azaldıkça da fiyatı artıyor. Özel koleksiyonlara alınıyor ve yatırım aracı oluyorlar.”

Gizemli, efsanevi

Son müzayedede, Nevşehir’de 13. yüzyılda yapılmış 179 x 69 cm uzunluğundaki Selçuk yolluğu, 28 bin sterlin tahmini fiyatla müzayedeye çıktı, 309 bin sterline (yaklaşık 1.5 milyon liraya) satıldı. (Görsel 1)

Halı yayınlarında “gizemli, efsanevi” olarak geçen Konya Karapınar’dan 229 x 110 cm boyutunda, 17. yüzyıl sonunda yapılmış bir halı için beklenen 40 bin sterlin yerine tokmak 309 bin sterline (1,5 milyon liraya) indi.

(Görsel 2) İstanbul Hereke’de 20. yüzyıl başında, genellikle Osmanlı sarayına, Ermeni ustalarca yapılmış 255 x 182 cm uzunluğundaki, “simli” bir halı ise 175 bin sterline (875 bin liraya) alıcı buldu.

(Görsel 3) 17. yüzyılda Konya’da, kök boya ile yapılmış, 251 x 153 cm uzunluğundaki halıya 5 binlik bir ön fiyat belirlendiği halde, 125 bin sterline (625 bin liraya), (Görsel 4) aynı yüzyıldan bir başka Konya halısı (Görsel 5) ise 112 bin 500 sterline (562 bin 500 liraya) alındılar.

Tablodaki halı

Rönesans dönemi İtalyan ressam Lorenzo Lotto’nun tablolarında sıkça

görülen ve dünyada adı “Lotto

halısına” çıkan, 270 x 230 cm uzunluğundaki bir Uşak halısı (Görsel 6), 81 bin 250 sterline (yaklaşık 410 bin liraya) satıldı. Lotto’nun bir başka tablosundaki Uşak halısı... (Görsel 7) İyice parçalanıp sonuçta iki parçası kalmış bir Sivas - Şarkışla halısı 5 bin 500 sterline satışa çıkmasına karşın, sıkı bir kapışmadan sonra 50 bin sterline (yaklaşık 250 bin liraya) adı açıklanmayan bir alıcıda kaldı. (Görsel 8) Ve de nice halı, kilim, yolluk ve seccadeler kapışıldı...

***

Avrupa’ya 13. yüzyılda açılmaya başlayan, bol renkli ve bezemeli Türk halıları, 18. yüzyıla değin ressamlara esin kaynağı olmayı sürdürdüler. Gerek bu halılar, gerek bunların betimlendiği resimler Avrupa saraylarında, müzelerinde, kiliselerinde başköşeye konuldular. Bugün de aynı olgu İngiltere ve ABD’deki müzayedelerde devam ediyor.

***

Türk halısının parlak devri, Selçuklu halılarından sonra, özellikle 16. yüzyılda Uşak ve çevresinde dokunanlar oldu. Yakın tarihlere kadar Uşak’taki evlerde 1 - 2 halı tezgâhı bulunur ve özellikle parmakları ince olan genç kızlar, çeşitli ortak adlar verilen bu halıları dokurlardı. Bu halılarda düğüm sayısı, metrekarede 90 - 170 bin arasında değişirdi. Mustafa Kemal Atatürk’ün 1933’te kurduğu Sümerbank, kızlara tezgâhlar dağıtır, halı dokutur, bunlardan bazılarını da satın alırdı. Günümüzde ise Sümerbank, içi boşaltılmış Ulus’taki tarihsel binasından kovulmuştur. Acaba Sümerbank’ın bu başarısını, günümüzde hangi kurum sürdürebiliyor? Acaba o halılara ne oldu? Acaba günümüzün işsiz, becerikli kızları halı dokumasını biliyorlar mı?

***

Ünlü “İnci Küpeli Kız” tablosunun Hollandalı ressamı Johannes Vermeer’in “Uşak halılı” tabloları sonraki ressamlara da konu oldu. Vermeer’in bu tablosundan sonraki en tanınan yapıtı “Müzik Dersi’dir”. (Görsel 9) Ön planda masa, halı ve yerde viyolonselin görüldüğü odada, klavsen çalan bir kadının müziğini dinleyen adamın eşi mi yoksa müzik öğretmeni mi olduğu bilinmiyor. Ama daha önde görkemli bir Uşak halısı büyülüyor. Uşaklı ressam Nurcan Perdahcı, bu tabloyu özellikle, “halı açısından” kendi resminde vurguladı. (Görsel 10)

 ***

Acaba hangi okurumuzun evinde, paha biçilemeyen bu tarihsel halılardan vardır? Acaba o halıları “yüklüğe” kaldıran kaç okurumuz, günümüzde TV reklamlarından öğrendikleri “makine halılarını” kullanıyorlardır? Acaba bu koşullarda görkemli Türk halıcığı geleceğe aktarılabilecek mi? Acaba camilerdeki ve mescitlerdeki halı ve seccadeler neden çalınıp yurtdışına kaçırılıyor? Doğrusu çok merak ediyorum.