Antalya'da Yahudilere ilişkin ilk keşif

Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Akdeniz Üniversitesi adına Prof. Dr. Nevzat Çevik başkanlığında Antalya'nın Demre ilçesinde başlanan "Myra ve Limanı Andriake" kazılarında bölgede ilk kez MS 5.yy'a ait olduğu sanılan sinagog kalıntıları bulunarak, Yahudi varlığına ilişkin izlere rastlandı.

Kültür ve Turizm Bakanlığı'ndan verilen bilgide, Myra antik kentinin Finike'ye 26 kilometre, Kaş'a 44 kilometre uzaklıkta orta Likya'nın merkezinde konumlandığı, antik kentin aynı zamanda Kekova denizi ve batık kent kalıntıları ile de iç içe bulunduğu hatırlatılarak, Anadolu'da Doğu Roma (Bizans) dönemi dinsel ve sosyal yapılanması üzerine "büyük bir keşif olan" söz konusu bulguların, Doğu Roma İmparatorluğu içindeki Musevi varlığının ve durumunun anlaşılması açısından büyük tarihsel önem taşıdığı ifade edildi.

Bulguların Yahudi varlığının antik ticaret merkezi olan Andriake limanında keşfedilmiş olmasının da tüccar karakterli Yahudi halkının o dönemde de ticarette etkin olduklarını göstermesi nedeni ile oldukça önemli olduğu belirten Bakanlık yetkilileri, İS. 5. yy ait olan sinagog ile Apollon'dan İslamiyet'e kadar kesintisiz dinler tarihi zincirindeki eksik halka olan "Musevilik"in de eklenerek, Likya adına Demre'nin bölge dinlerinin hemen tümüne ev sahipliği yaptığının ortaya çıktığı kaydetti.

Bakanlık yaptığı açıklamada, Antik Sinagog'a (Yahudi tapınağı) ilişkin şu bilgilere yer verdi:
"Yapı, Roma dönemi granariumunun batı köşesi önünde, limana bakar biçimde konumlandırılmış. 3.90m çapındaki apsisin bulunduğu ana odanın ölçüleri 7.25x5.08 m'dir. Biri kuzeyden diğeri batıdan olmak üzere 2 girişi bulunmaktadır. Bilimsel araştırmalar sonlandırılmamış olsa da yapının Bizans (Doğu Roma) döneminde 4.-6. yy'da inşa edildiği düşünülüyor. Tapınakta, 'büyük bir şans eseri' bulunan Menorah Plaklarında Yahudi dininin bilinen standart sembolleri bulunuyor. Tamamı yazıtlı olan plakalar, daha önce Anadolu'da sadece Sardis, Priene ve İznik'te bulunan benzerlerine göre çok daha nitelikli ve ikonografik içerikli olmalarıyla dikkat çekiyor. Menorah plaklarından tamamen sağlam olan biri 89x45m ölçülerinde, birinci sınıf işçilikli profilli mermer bir levha. Ortasında 7 kollu şamdan (menorah), sağ yanında boynuz-borazan (şofar) ve sol yanında da hayat ağacı-palm ve limon ağacı (lulav) işlenmiş. Üstündeki silmede de 3 satırlık yazıt, yazıtın sol yanında alttaki panodaki öğeleri (Menorah-Şofar-Lulav) stilize edilmiş küçük bir sembolik örneği bulunuyor. Yazıtın içeriği henüz tam anlaşılmasa da adayanların isimleri Prokles ve Romanus olarak okunuyor. Bulunan 3 ayrı yazıttan 2'sinde 'İsrael' kelimesinin yani Yahudi topluluğunun özetlenmiş ifadesi kullanılmış. 'Amen' ve diğer standart dinsel ifadelerle de yazıt sonlandırılmış."

"Sulh, İsrail'in üzerinde olsun"

Kültür ve Turizm Bakanlığı, ele geçen 3 ayrı Yahudi yazıtıyla ilgili çeviri çalışmaları sürdüğünü belirtirken, yazıtlardan açığa çıkan ilk deşifreler şöyle:
"Euche Makedoniou Rôma- Proklês kai Rômanou- gonôn eulogia kaiire: 'Makedonios'a iyi temennilerle. Prokles ve Romanos'tan olma Roma (bir kadın adı) adadı. İyi dileklerle uğurlar olsun'.
êrênê epi ton Israel = şalom al Israel = 'sulh İsrail'in üzerine olsun'. Tora'dan bir dua. Anti tô Israêl Amên. Söz konusu ifadeler Anadolu'da Eski Yunanca ifadelerde çok nadir görünmektedir. 'İsrail yerine' ifadesi, Doğu Roma içerisinde yer alan Yahudi topluluklarının sosyal durumlarını açıklama konusunda çok önemli bilgiler veriyor."