Topraksız tarımın incelikleri

İngilizce hidroponik (hydroponics) de denilen bu tarım şekli, adı üzerinde bitkisel üretim sırasında toprağın kullanılmadığı ve bitkiye toprağın durak görevini yapmadığı bir bitkisel üretim tekniğidir. Ben genelde Türkçe’de de hidroponik kavramının kullanılmaya başlandığına şahit oluyorum. Buna iki yönden karşıyım:

Birincisi, hidroponik kelimesi tam olarak “topraksız tarım” tekniklerini açıklayan bir kavram değil.

“Neden ?” diyeceksiniz.

Hidroponic Yunanca hidro (su) ve ponos (iş, çalışma) kelimelerinin birleşimi ile oluşmuş bir sözcük. Yanı "su işi, suda çalışan" demek. Oysa topraksız tarım tekniklerinden bir tek “su kültürü” dediğimiz teknikte, sadece su ile çalışma söz konusu. Oysa topraksız tarım teknikleri, katı ortam kültürü, yarı topraklı sistem, su püskürtmeli sistem gibi sadece "su işi" olmayan yöntemleri de kapsamaktadır. Yani hidroponik terimi tüm topraksız tarım tekniklerini kapsamadığı için yanlış ya da eksik bir terimdir.

İkinci karşı çıkma sebebim ise bunun yabancı bir kelime olması. Yani hem yapılan işi tam açıklamıyor; hem de yabancı, dilimize hiç uymayan bir kelime. O zaman sadece hava atmak, "ben bu işi biliyorum" demek için bu garip kelimeyi neden kullanalım ki?

Açıkçası ben sürekli konu ile ilgili görüşüp tartışarak hidroponik yerine "topraksız tarım" teriminin kullanılması gerekliliğini anlatıyorum.

Sanırım zaten artık (umarım) “topraksız tarım” terimi yerleşti; hidroponik unutuldu. Öyle de kalsın.

Topraksız tarım nedir?

Tam olarak ne olduğunu açıklamak gerekirse, çok kısaca: Topraksız tarım, toprak yerine sıvı mineral besin karışımları ile bitki yetiştirme tekniğidir. Yani bitkilerin kökleri toprak yerine içerisine bolca bitki besini bulunan çeşitli ortamlara girer ve besinlerini buradan alır. Bu ortamlar; perlit, cam yünü, ponza taşı gibi katı ortamlar olabileceği gibi sadece su veya püskürtülen su gibi ortamlar da olabilir.

Sonuçta temelde toprak: 1- Suyu köke iletir. 2- Havayı köke iletir. 3- Besini köke iletir. 4- Durak vazifesi görür. 5- Kökü güneş ışığından korur.

İşte bu beş maddedeki imkânı toprak olmadan bitkiye sağlayabilirsek, topraksız tarım yapmış oluruz.

Peki Neden Tüm Bu İşlemleri Yapan Ucuz Bir Kaynak Olan Toprak Varken Topraksız Tarım Yapıyoruz?

Açıkçası tarımsal üretim, büyük belirsizlikler ve dolayısı ile büyük riskler taşıyan bir üretim biçimidir. Tarımsal üretim yaparken belirsizlikleri, bilinmezlikleri ne kadar azaltırsak riskler de o oranda azalır. İşte topraksız tarımda bitkiye verilen su, hava, besin gibi çok önemli temel öğeler kontrol edilebilir ve böylece hem riskler azaltılır; hem de bu girdilere daha hâkim olunabildiği için verim arttırılabilir.

Ayrıca toprakta çok fazla sayı ve çeşitte mikrop ve çeşitli canlılar bulunur. Bu mikroplar ve canlılar genellikle bitkiye zarar vermezler. Ancak kimi zaman bazıları bitkiye zarar vererek üretimdeki riskleri arttırır, verimi düşürebilir. Toprakta bu tip zararlılar varsa bu canlılarla savaşmak oldukça zorlu hatta bazen imkânsızdır.

Ayrıca toprak, sürekli aynı bitkinin yetiştirilmesi; yanlış sulama-hatalı gübreleme yapılması gibi sebeplerden dolayı bozulabilir ve bitkisel üretime elverişsiz hale gelebilir.

Bu duruma gelen toprağı ıslah etmek çok zor ve masraflı olabilir.

İşte tüm bu sebeplerden daha pahalı da olsa topraksız tarım, topraklı tarıma tercih edilebilir.

Topraksız tarım teknikleri nelerdir?

Yukarıda saydığımız, toprağın görevi olan beş maddeyi çeşitli şekillerde karşılayan topraksız tarım teknikleri mevcuttur.

Örneğin (1) katı ortam kültürü: Bu teknikte bitkiler perlit, kaya yünü, kum gibi içinden su geçebilen katı bir ortama dikilir. Daha sonra bu ortama eritilmiş bitki besinlerinin (gübrelerin) olduğu su verilir.

Başka bir teknik (2) su kültürüdür. Bu teknikte bitkiler tamamen içi besinle karışık, havalandırılan su dolu bir havuzda, genelde delinmiş strofor malzemenin içerisindedir. Bu teknik, özellikle boyu yüksek olmayan marul gibi bitkiler için uygundur.

(3) Hava kültürü (ya da püskürtmeli su kültürü): Bu teknikte bitki köklerine sürekli olarak içinde besinlerin eritilmiş olduğu su püskürtülür.

Bu isimler aslında benim, işleyişe göre kolay anlaşılsın diye verdiğim isimler. Tekniklerin isimleri aslında hidroponik, aeroponik, NFT gibi değişik yabancı dilde terimlerle tanımlanıyor.

Topraksız tarım neden sadece seralarda yapılıyor?

Topraksız tarım genel olarak ilk yatırım masrafları yüksek bir tarımsal üretim şeklidir. Bu sebeple bu yatırımın, kontrolsüz çevre şartlarının olumsuz etkilerinin azaltıldığı ve birim alandan yüksek verimlerin alındığı; gerekirse ısıtma ile üretimin yıl boyu sürdürülebildiği seralarda yapılması tercih edilir.

Ancak topraksız tarımın serada yapılması kesin bir kural değildir. (Örneğin ben, saksı kültürü ile topraksız tarımda fide yetiştiren başarılı fidanlıklar gördüm.)

Topraksız Tarımda, Üretim Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?

Topraksız tarım, az önce anlattığım sebeplerden dolayı tarımın (bitkisel üretimin) en kontrollü şekillerinden biridir. Bu sebeple bir nevi hassas tarımdır.

Yine bu sebeple topraksız tarımla üretim yapılan seralar, bitkiye gerekli tüm girdilerin ve olası birçok riskin kontrol edilebildiği seralardır.

Ancak gelin görün ki topraksız tarımda kontrol edilebilecek parametrelerin aslında birçoğu kontrol edilmez.

Benim topraksız tarım seralarında çok sıklıkla şahit olduğum, kontrol edilebileceği halde kontrol edilmeyen unsurlar şunlardır:

1- Bitki Bazında Besin Kontrolü 2- Drenaj Suyu Ölçümü ve Yeniden Kullanımı (Önemli not: Eğer topraksız tarım ile üretim yapılan bir yere giderseniz “drenaj suyunu tekrar kullanıyor musunuz?” diye sorunuz. Eğer tekrar kullanabiliyorlarsa biliniz ki orası yetkin ve iyi bir işletmedir.) 3- Bitki Bazında Verim Kontrolü

Sonsöz olarak önemli bir diyeceğim var: Ben topraksız tarımda en büyük eksikliğin bilgisizlik ve araştırmaya önem vermemek olduğunu düşünüyorum. Bir kişi veya kurum, topraksız tarımla üretim yapmak amaçlı yatırım yapacağı zaman, pek araştırma yapmadan hemen bir anahtar teslimi sera kuran firmaya gidiyor ve serasını kurup üretime başlamayı amaçlıyor.

Bu konuda Goethe’ nin deyişi oldukça anlamlı sanıyorum: “Akıllı adam, akılsız adamın son yaptığını ilk önce yapar.”