Yörüngeden önce: Naziler uzayda

Sovyetler Birliği'nin ilk yapay uydu Sputnik 1'i Dünya yörüngesine oturttuğu 4 Ekim 1957 tarihi, Uzay Çağı'nın başlangıcı olarak bilinir. Peki Uzay Çağı'ndan önce de uzaya insan yapısı cisimlerin gönderildiğini, üstelik bu işin öncüsünün şimdi kimsenin hatırlamak istemediği Nazi rejimi olduğunu biliyor muydunuz?

Uluslararası kabul gören tanıma göre "uzayın sınırı", yirminci yüzyılın en önemli aerodinamik kuramcısı Theodore von Kármán'ın adıyla anılan "Kármán çizgisi"dir, Dünya'nın deniz seviyesinin 100 km üstündeki bu irtifanın ötesi "uzay" sayılır. Neden mi?

Her atmosfer gibi bizim gezegenimizinki de belli bir yükseklikte zınk diye bitmez, yükseldikçe seyrelir, ve "şimdi bitti" denilebilecek bir nokta yoktur. Kármán tanımını uçaklarla uzay gemilerinin uçuşları arasındaki temel farka dayandırmıştır. Uçakların yeryüzüne paralel uçabilmeleri için kanatlarının çevresindeki hava akımına ihtiyaçları vardır. Hava seyreldikçe uçağı taşıyacak kuvveti sağlamak için akımın, yani uçağın hızlanması gerekir. Kármán atmosferin seyrelmesi nedeniyle yaklaşık olarak 100 km yükseklikte bir uçağın havada kalabilmek için o irtifadaki uzay araçlarının yörüngede kalmak için gereksindiği hızla gitmesinin gerektiğini, yani artık uzay aracı sayılabileceğini hesaplamış, ve "yuvarlak hesap 100 km'ye uzayın sınırı diyelim" diye önermiştir. 100 km'nin üzerine çıkan insanlara astronot denir.
 
Yörüngeye yerleşen ilk aracın Sputnik 1 olduğunu söyledik, ama yörüngeye yerleşmeden, sadece "şöyle bir yükselip sonra yere düşerek" (teknik terimle, "yörünge altı" bir uçuşla) da Kármán çizgisi aşılabilir. Ve insanlık uzaya ilk böyle ulaşmıştır zaten!


İkinci Dünya Savaşı'nda Almanya Dünya'yı yeni ve korkunç bir silahla, bir ülkeden fırlatılıp binlerce kilometre ötede başka bir ülkenin üstüne bomba taşıyabilecek roketlerle tanıştırdı. Alman mühendisler ünlü V-2 roketlerini İngiltere yönüne doğru yollamaya başlamadan önce "evde" denediler. İlk başarılı deneme uçuşu 3 Ekim 1942'de yapıldı ve roket 84,5 km irtifaya çıkarak o ana dek top mermilerine ait olan 42 kilometrelik rekoru yerle bir etti. Uzay sınırının hangi tarihte aşıldığına ilişkin net bir bilgi yok, ama savaşta erişilen rekor yüksekliğin 20 Haziran 1944'te fırlatılan roketin vardığı 174,6 km olduğu biliniyor. Uzaya ilk Nazi teknolojisiyle çıktık maalesef.

Savaştan sonra Alman roket uzmanlarının çoğunu kapan ABD, V-2'leri uzay çalışmaları için de kullanmaya başladı. 10 Mayıs 1946'da fırlatılan bir V-2 112 km yükseklikte kozmik ışınları ölçerek uzaydaki ilk bilimsel araştırmayı gerçekleştirdi. 24 Ekim 1946'da Dünya'nın uzaydan ilk fotoğrafı çekildi. 1947'de hem ABD'liler, hem de yine Alman uzmanlardan destek alan Sovyetler, yörünge altı uçuşlarla meyve sinekleri gibi hayvanlar üzerinde deneylere başladılar.

 "Uzayda çekilen ilk fotoğraf"

 "ABD'den fırlatılan bir V-2"

Sputnik 1'in fırlatılışıyla yörünge uçuşları başladı ve işin doğası gereği sağlıklı bir çalışmanın yapılması için gereken zamanı sağlamayan yörünge altı uçuşların pabucu dama atıldı. Yine de ilk uydularda film depolama imkanı olmadığı için uzayda çekilen ilk hareketli görüntüyü bir yörünge altı roketine borçluyuz. Dünya'nın (12 Mayıs 1959'da) uzaydan çekilen ilk filmini şurada izleyebilirsiniz: Dünya'nın uzaydan çekilen ilk filmi - VİDEO


Cem Say
Twitter: @say_cem