Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), geçen ay Paris’te düzenlenen 47. Dünya Miras Komitesi toplantısında insanlığın ortak mirasına yeni katkılar sunmayı amaçladı. Bu kapsamda yapılan toplantıda altı kıtadan 26 yeni alan Dünya Mirası Listesi’ne eklenerek toplam site sayısı 1248’e ulaştı. Listeye katılan yerler arasında Kamboçya’daki Kızıl Kmerler dönemine ait anma alanları, Almanya'nın masalsı Bavyera sarayları, Güney Kore'nin prehistorik kaya resimleri, Fransa’nın kuzeybatısındaki megalitik Carnac taşları ve Brezilya'nın biyoçeşitliliğiyle ünlü Peruaçu Kanyonu yer alıyor.
TÜRKİYE’DEN İKİ ALAN
Bu yıl Türkiye için sevindirici gelişmelerden biri de Lidya’nın başkenti Sardes Antik Kenti ile Bin Tepeler Tümülüsleri’nin listeye dahil edilmesi oldu. Manisa sınırları içindeki bu antik kent ve anıt mezarlar yalnızca Anadolu değil tüm Akdeniz uygarlıkları için büyük kültürel öneme sahip. MÖ 8-6. yüzyıllar arasında Lidya’nın başkenti olan Sardes, tarihte paranın ilk kez basıldığı yer olarak biliniyor. Lidya tümülüsleri ise 75 kilometrekarelik bir alana yayılmış 119 anıt mezardan oluşuyor ve Lidya kraliyet ailesinin gömüldüğü, bölgenin en büyük nekropolü olarak öne çıkıyor.
1972 yılında kurulan Dünya Miras Sözleşmesi, 196 ülkenin katılımıyla dünyanın en yaygın kabul gören uluslararası sözleşmelerinden biri haline geldi. Ancak UNESCO, son yıllarda önemli siyasi zorluklarla da karşı karşıya. ABD Dışişleri Bakanlığı, Donald Trump’ın başkanlığındaki dönemde uluslararası örgütlerden çekilme politikası çerçevesinde, ABD’nin UNESCO’dan ayrılacağını duyurdu. Bakanlık sözcüsü Tammy Bruce, “UNESCO bölücü sosyal ve kültürel amaçları ilerletmekte ve BM’nin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine aşırı odaklanmakta. Bu durum, Amerika’nın öncelikli dış politikasıyla çelişen küreselci, ideolojik bir gündemdir” açıklamasında bulundu.
UNESCO’YA DARBE
Aralık 2026’da yürürlüğe girecek bu karar, İkinci Dünya Savaşı sonrasında eğitim, bilim ve kültür aracılığıyla uluslararası işbirliği yoluyla barışı teşvik etmek amacıyla kurulan Paris merkezli örgüt için ciddi bir darbe anlamı taşıyor. ABD’nin daha önce Dünya Sağlık Örgütü’nden çekilmesi, Filistinli mültecilere yardım eden UNRWA fonunu kesmesi ve BM İnsan Hakları Konseyi’nden çıkması gibi adımlar da bu kapsamlı dış politika değişikliğinin parçaları olarak görülüyor.
Tüm bu siyasi gerilimlere karşın UNESCO’nun temel misyonu değişmedi. Bir yerin Dünya Mirası Listesi’ne veya Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne dahil edilmesi, ilgili ülke için bazı yükümlülükler doğuruyor. Bu konum miras alanları için koruma planlarının yapılması, yerel halkın sürece dahil edilmesi, tanıtım etkinliklerinin yürütülmesi ve olası zararların önlenmesine yönelik önlemler alınmasını gerektiriyor. Aynı zamanda bu unvan kültürel mirasın belgelenmesi, korunması, dünya çapında tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılması anlamına geliyor.
Listeye giren alanlar için bu konum, yalnızca kültürel koruma değil, aynı zamanda turizm ve restorasyon fonları gibi ekonomik fırsatlar da sunuyor. 2003 yılında yürürlüğe giren Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi ile birlikte ise diller, ritüeller, gelenekler, müzik ve el sanatları gibi yaşayan kültür öğeleri de özel olarak koruma altına alındı. Türkiye’den Türk kahvesi ve geleneği, meddahlık, Karagöz ve Hacivat, Mevlevi Sema Töreni gibi birçok kültürel öğe bu listede yer alıyor.
UNESCO etiketinin, tehlike altındaki ülkeler için bir can simidi işlevi görebileceğini de unutmamak gerek. 2024’te Filistin’deki Aziz Hilarion Manastırı’nın “Tehlike Altındaki Miras” listesine alınması, süregelen çatışmalar sırasında teknik ve mali yardımın önünü açtı. Sonuç olarak UNESCO, yeni eklemelerle birlikte insanlığın ortak mirasına sahip çıkma konusundaki kararlılığını bir kez daha gösterdi.
