100. Doğum Yılında Necil Kazım Akses ve Cumhuriyet

Cumhuriyet hareketi Batılılaşma sembollerinin en özgün olanlarından biri kuşkusuz klasik müziktir. Klasik müziğin özelliği Batıdaki demokrasi geleneğine koşut çoksesliliktir. Aynı anda birden çok farklı sesin (enstrüman veya insan sesi veya beraberliği) estetik ve matematik uyum içinde ifadesi klasik Batı müziğinin özelliğidir. Aslında her nota-sesin belirli bir fizik tanımı vardır. Dalga boyu şeklinde fizik biliminde tanımlanan bu seslerin birbirine uyumu matematiğin kurallarına uyar. Ama verdiği duygu bizi zaman ve mekân ötesinde bir dünyaya götürür.  Öte yandan teksesli folklorik müzik hep sabit bir zaman ve mekâna taşır insanı.
Tümüyle Osmanlı terbiyesi ve müziği ile büyümüş, eğitilmiş ünlü “Türk Beşleri” besteci grubunun en genç üyesi Necil Kazım Akses bu sene 100. yaşına ulaştı. Ölümünün üzerinden 9 yıl geçmiş olmasına rağmen hâlâ müziği hem klasik Batı müziği biçimlerini kullanması hem de yüzyılların Türk duygusunu ifade edebilmesi ile hâlâ gençtir,  hem geleceğin de müziğidir.
Akses’in önemi bence imparatorluktan cumhuriyete geçişin müzikteki izdüşümü oluşudur. Konusu ve teması Osmanlı, rengi Osmanlı, yani orta-yeni çağ dönemi Avrupa-Küçük ve Orta Asya Türk müziği harmanı, ama türü demokrasi yani klasik Batı müziğinin evrensele ulaşan birleşimi aslında müziğinin genç ve gelecek müziği olmasının kaynağıdır. Taşıdığı mekânın Osmanlı’nın görkemliliği iken zamanın gelecekteki duygular olmasıyla folklorik temaları işleyen diğer Türk Beşleri’nden ayrılır.  
Müzik eğitimine ailesinin teşviki ile  Mesut Cemil’den viyolonsel öğrenerek başlamış, İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda Cemal Reşit Rey’in armoni dersleriyle  devam etmiş, daha sonra Viyana Müzik Akademisi’nde viyolonsel, armoni, kontrpuan ve füg öğrencisi olarak sürdürmüş ve son olarak da Prag Devlet Konservatuvarı’nda kompozisyon ve çeyrek ve altıda bir ton sistemi üzerinde çalışmıştır.
 Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kuruluşundan itibaren aktif olarak çalışmış, uzun yıllar besteciliğin yanı sıra Devlet Opera ve Balesi ve Ankara Devlet Konservatuarı Müdürlüğü, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü, Bern ve Bonn Kültür Ataşeliği yapmıştır.
İlk bestesini ilkokul yaşlarında yapmış olan Akses 80’li yaşlarından sonra da beste yapmayı sürdürmüştür.  Üç opera, altı senfoni ve senfonik şiirler, salt orkestra için ve şan-orkestra için senfonik eserler, viyolonsel ve orkestra için “poem ve idil”, keman ve viyola için konçertoları, orkestra için konçerto ve ballad ve yaylı sazlar için dört kuartet bestelemiştir. Eserleri yurtdışında da beğeni ve ilgi toplayan Akses, birçok madalya ve ödülün sahibidir.
Özellikle büyük orkestra için yazdığı Itri’nin Nevakarı Üzerine Scherzo, şan ve orkestra için yazdığı Kanuni’nin Bir Divandan Gazel, Orkestra Konçertosu ve senfonileri gibi müzikleri  dinlediğinizde, duvardan duvara koyu kızıl, kahverengi, koyu sarı ve hatta siyah renkleri içeren bildiğiniz biçimlere uymayan ama mutlaka içinizde daha önce farkına varmadığınız duyguları uyandıran, baktıktan sonra da asla aynı kişi olmayacağınız muhteşem resimler gibidir.
Geleceğe ait olmak, hele geçmişten gelerek geleceğe ait olmak, ancak derin bir kültür ve dönüştürücü sanat yeteneği ile mümkündür. Cumhuriyetin geleceği de ancak geçmişte ve bugün atılan sanat ve kültür değerleri  temelleri ile olabilir. Gelecekte de bizi bekleyen bir müzik olması Necil Kazım Akses’in 100. doğum yılında coşkuyla kutlanacak umut yankılarından biridir.

aydinpinartr@yahoo.com