Kara delik nedir, nasıl oluşur?

Özetle bir kara delik, uzayda bulunan ve kütleçekim kuvvetinin çok fazla olduğu yerdir. Bu çekim o kadar fazladır ki, ışık bile kaçamaz. Kütleçekimin bu denli yüksek olmasının sebebi, maddenin çok ufak bir alana sıkışmış olmasıdır. Bir yıldız ömrünü tamamladığı zaman, böyle bir durum gerçekleşebilir.

KARA DELİKLER GÖRÜNÜR MÜ?

Bir sanatçının yaptığı bu çizim, Samanyolu Galaksisi’nin şu anki görünümü gösteriyor. Bilimsel bulgular, Samanyolu Galaksisi’nin ortasında süperkütleli bir kara delik olduğunu gösteriyor. NASA/JPL-Caltech

Hiç ışık kaçamadığı için, insanlar kara delikleri göremez. Kara delikler görünmezdir. Özel aletler içeren uzay teleskopları ise kara deliklerin bulunmasına yardımcı olabilir. Bu özel aletler yardımıyla, kara deliklere çok yakın olan yıldızların diğer yıldızlara göre ne şekilde farklı davranışlar sergilediği görülebilir.

KARA DELİKLER NE KADAR BÜYÜK?

Kara delikler büyük, küçük ve orta boyutlu olabilirler. Bilim insanları, en küçük kara deliklerin sadece bir atom boyutunda olduğunu düşünüyor. Bu kara delikler çok ufak olsa da, büyük bir dağın kütlesine sahipler. Kütle, bir nesnedeki madde miktarıdır.

Bir diğer kara delik türü ise yıldız kaynaklı kara delik olarak adlandırılır. Kütleleri, Güneş’imizin kütlesinin 20 katına kadar çıkabilir. Dünya’nın galaksisinde çok ama çok fazla miktarda yıldız kaynaklı kara delik olabilir. Dünya’nın galaksisi ise Samanyolu şeklinde adlandırılıyor.

En büyük kara delikler “süperkütleli kara delik” biçiminde adlandırılıyor. Bu kara deliklerin kütleleri, 1 milyondan fazla güneşin bir araya gelmesi kadar büyük. Bilim insanları, her büyük galaksinin merkezinde süperkütleli bir kara delik olduğuna yönelik kanıtlar bulmuşlar. Samanyolu galaksimizin merkezindeki süperkütleli kara delik, Sagittarius A ismiyle biliniyor. Yaklaşık 4 milyon güneşe eşit bir kütlesi var ve birkaç milyon Dünya’yı taşıyabilen çok büyük bir topun içerisine sığabilir.

Samanyolu Galaksisi’nin merkezini gösteren bu görüntü, Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından çekilmiş. NASA/CXC/MIT/F.K. Baganoff vd.

KARA DELİKLER NASIL OLUŞUR?

Bilim insanları, en küçük kara deliklerin evren başladığı zaman oluştuğunu düşünüyor.

Yıldız kaynaklı kara delikler, çok büyük bir yıldızın merkezi kendi üstüne düştüğü zaman veya çöktüğü zaman oluşmuş. Böyle bir şey olduğunda, bir süpernova meydana geliyor. Süpernova ise patlayan ve parçalarını uzaya fırlatan bir yıldıza deniyor.

Bilim insanları, süperkütleli kara deliklerin, içinde bulundukları galaksiler ile aynı zamanda oluştuklarını düşünüyor.

Eğer kara delikler “kara” ise, bilim insanları bunların orada olduğunu nasıl biliyor?

Kara delikleri göremiyoruz çünkü kuvvetli kütleçekimi, bütün ışığı kara deliğin ortasına çekiyor. Fakat bilim insanları, bu kuvvetli kütleçekimin kara delik etrafındaki yıldız ve gazları nasıl etkilediğini görebiliyorlar. Bilim insanları yıldızların üzerinde çalışarak, bu yıldızların etrafta mı uçtuklarını yoksa bir kara deliğin çevresinde mi döndüklerini bulabiliyorlar.

Bir kara delik ve bir yıldız birbirine yaklaştığında, yüksek enerji içeren ışıklar ortaya çıkıyor. İnsanlar, bu tür bir ışığı gözle göremiyor. Bilim insanları, bu yüksek enerjili ışığı görmek için uzayda bulunan uyduları ve teleskopları kullanıyorlar.

Samanyolu Galaksisi’nin merkezini gösteren bu görüntü, Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından çekilmiş. NASA/CXC/MIT/F.K. Baganoff vd.

BİR  KARA DELİK DÜNYAYI YOK EDEBİLİR Mİ?

Kara delikler uzayda gezip yıldızları, uyduları ve gezegenleri yemiyor. Dünya bir kara deliğin içine düşmeyecektir çünkü güneş sistemine bu kadar yakın olan hiçbir kara delik yok.

Bir kara delik güneş kadar kütle içerse ve güneşin yerini alsa bile, Dünya yine onun içine düşmez. Çünkü kara delik, güneş ile aynı kütleçekime sahip olur. Dünya ve diğer gezegenler, şu an güneşin etrafında döndükleri gibi o kara deliğin etrafında döner.

Güneş hiçbir zaman kara deliğe dönüşmez çünkü kara delik oluşturacak kadar büyük bir yıldız değil.

BİLİM İNSANLARI KARA DELİKLERİ NASIL ARAŞTIRIYOR?

Bilim insanları, kara delikler hakkında daha fazla şey öğrenmek için uzayda yolculuk eden uyduları ve teleskopları kullanıyorlar. Bu uzay araçları, bilim insanlarının evren hakkındaki sorulara cevap bulmasına yardımcı oluyor.

Kaynak: popsci.com.tr