Covid-19 hastalığının seyri ağırlaşıp Nisan başında yoğun bakıma alınan Boris Johnson üç hafta sonra görevine geri döndü.

Johnson, ilk açıklamalarında sokağa çıkma kısıtlamalarını kısa zamanda sonlandırmayı düşünmediğini söyledi ama bir tarih de vermedi.

Başbakanın gündeminde acilen çözüm üretmesi beklenen bir dizi mesele var.

1. Sokağa çıkma sınırlamaları ne zaman hafifletilecek?

İngiltere'de 23 Mart'tan bu yana "vatandaşı ikna" yöntemine de dayansa, mecbur olmayan herkesin evde kalması ve günde bir defa alışveriş ya da egzersiz gibi geçerli bir sebeple dışarı çıkması temelinde sıkı sosyal mesafelenme kuralları uygulanıyor.

Ancak ana muhalefet İşçi Partisi'nin hükümetten bir "çıkış" stratejisi açıklaması talebinin yanısıra, iktidardaki Muhafazakar Parti milletvekilleri ve hatta bazı kabine üyelerinin de kuralların bir ölçüde yumuşatılmasını istedikleri biliniyor.

Başbakan'a hastalığı sırasında vekalet eden Dışişleri Bakanı Dominic Raab dün her ne kadar bu konuda çalıştıklarını söylediyse de Johnson'un yokluğunda böylesi bir kararın sorumluluğunu almak istemedikleri izlenimi hakimdi.

Bugün göreve başlarken bir açıklama yapan Johnson bu soruya ancak kısmi bir cevap vermiş oldu.

Downing Street'teki Başbakanlık Konutu'nun önünde konuşan Johnson, "Enfeksiyonların ikinci defa zirve yapması riskini almayı reddediyorum" dedi.

Sokağa çıkma kısıtlamalarını "çok hızlı bir şekilde hafifleterek İngilizlerin yaptığı fedakarlıkları çöpe atmayacağını" belirten Jonhson, şunları söyledi:

"Bunun çok zor olduğunu biliyorum. Ekonominin olabildiğince hızlı şekilde canlanmasını istiyorum. Ancak İngiliz halkının yaptığı fedakarlığı çöpe atmayı ve ikinci defa zirveyi görme riskini reddediyorum."

Ancak Johnson kısıtlamaların ne zaman kaldırılabileceği, ya da ana muhalefet İşçi Partisi lideri Keir Starmer'ın kullandığı ifadeyle "çıkış stratejisi" hakkındaki kararı henüz verebilecek durumda olmadıklarını söyledi.

"Kısıtlamaların kaldırılması politikası hakkında, ne kadar hızlı ya da yavaş olacağı ya da ne zaman olacağı konusunda bir şey söyleyebilecek durumda değiliz. Hükümet önümüzdeki günlerde bu konuyla ilgili daha fazla şey söyleyebilecek durumda olacak. Bu kararlar olabilecek en şeffaf şekilde alınacak."

İngiltere'de ilk vakaların görülmesinden bir ayı aşkın zaman sonra bilim danışmanlarının tavsiyeleriyle "sürü bağışıklığı" politikasını benimseyen hükümet, zamanında ve yeterli önlem almadığı, yeterli test ve izleme yapmadığı, sağlık ve bakım çalışanlarını kamu hizmeti görenleri yeterince korumadığı, donanım ve koruyucu malzeme temininde geciktiği ve bütün bu sebeplerle muhtemelen çok daha fazla insanın ölmesine neden olduğu söylenerek eleştiriliyor.

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Matt Hancock, virüsün bulaşma hızını tanımlayan R katsayısı 1'in altına düşürülmeden sosyal mesafe kurallarının gevşetilmemesi gerektiğini düşünüyor. Buna karşılık Maliye Bakanı Rishi Sunak'ın salgının ekonomi üzerindeki yıkıcı etkisinin hafifletilmesi açısından bazı işyerlerinin açılmasından yana olduğu biliniyor.

Bunların ötesinde uzatılan sokağa çıkma sınırlamalarının insanların zihinsel ve bedensel sağlığı, ev içi şiddet ve özel eğitim ihtiyacındaki çocukların sağlığı açısından yarattığı sorunlar da kamuoyunda sık sık dile getirilen kaygılar.

Sokağa çıkma kısıtlamaları son olarak 7 Mayıs'a kadar uzatılmıştı. Boris Johnson'un şimdi bütün unsurları gözönüne alarak bu tarihten sonra nasıl bir rota izleneceğine karar vermesi gerekecek.

2. Testler konusunda nasıl bir politika izlenecek?

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı'nın günde 100 bin test kapasitesine ulaşılması için verdiği 30 Nisan tarihi bu hafta sonuna doğru doluyor.

Test kapasitesinin son günlerde ciddi şekilde artırıldığı görülüyor ve başta sağlık çalışanları olmak üzere "kritik işlerde çalışanlar" artık internet üzerinden test için başvurabiliyorlar. Fakat internet başvuruları için yerlerin çok çabuk tükendiği ve her yerde test merkezi olmadığı için uzak mesafeler katetmek gerektiği gibi eleştiriler sürüyor.

Hükümet geçtiğimiz hafta sonu seyyar test merkezleri kurulması için ordunun harekete geçirileceğini açıkladı ve Sağlık Bakanı Hancock verdiği tarihte 100 bin test hedefine ulaşabileceklerini söyledi fakat duruma bakıldığında bu hala kuşkulu görünüyor.

Başbakan Johnson'un şimdi testler konusunda Hancock'un ısrarının arkasında durup durmayacağına karar vermesi gerekecek.

Johnson'un aynı zamanda hükümetin, çabalarını Hancock'un hayati önem taşıdığına inandığı "test ve hastanın temaslarını takip" şeklinde tanımlanan yaklaşıma odaklayıp odaklamayacağına da karar vermesi gerekiyor.

3. Kararları kim, ne şekilde verecek?

Başbakan Johnson'un krizle ilgili karar verme mekanizmasının şu ana kadar olduğu gibi devam edip etmeyeceğine de karar vermesi gerekiyor.

Kendisinin hastalığı sırasında önemli kararları Maliye Bakanı Rishi Sunak, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Matt Hancock, kendisine vekalet eden Dışişleri Bakanı Dominic Raab ve Kabineden sorumlu Devlet Bakanı Michael Gove birlikte aldılar.

Bu bakanların her biri, hükümetin krizle ilgili günlük kararlarını üreten dört etkili Covid-19 komisyonuna başkanlık ediyor.

Önemli dönüm noktalarındaki kararlar ayrıca Cobra adıyla bilinen Olağanüstü Hal komisyonu tarafından da onaylandı. Cobra komisyonunda İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda ve Londra yönetimlerinin temsilcileriile bazı bakanlar ve uzmanlar yer alıyor.

Cobra yani Olağanüstü Hal komisyonu ise bu kararları değerlendirirken Olağanüstü Hal Bilimsel Danışma Grubu'ndan (kısa adı SAGE) tavsiye istiyor.

Hükümet şimdiye kadar salgına yaklaşımında "bilimsel tavsiyeyi esas aldığını" vurgulamaya özen gösterdi. Fakat Bilimsel Danışma Grubu toplantılarına Başbakan Johnson'un baş danışmanı Dominic Cummings'in katıldığının ortaya çıkması kurulun bağımsızlığına gölge düştüğü tartışmalarına yol açtı.

Başbakan Johnson'un şimdi danışmanının bilim danışmanlarının toplantılarına katılmayı sürdürüp sürdürmeyeceğine karar vermesi ve daha genel olarak karar süreçlerine bundan böyle kimlerin dahil edilmesi gerektiğini değerlendirmesi bekleniyor.

Ekonominin hangi sektörlerinin faaliyete başlamasına ne zaman izin verileceği gibi büyük kararlara ana muhalefet lideri Keir Starmer'ın da katılması gerektiğini söyleyen siyasetçiler ve yorumcular var. Ayrıca ülkenin işçi sendikaları konfederasyonu TUC da yeniden yapılanma ve krizden çıkış için hükümet ve işverenlerle birlikte işçi sendikalarının da katılacağı ulusal bir konsey toplanması çağrısı yaptı.

4. Kendisine yönelik eleştirilere ne cevap verecek?

Parlamento'nun bir kısım milletvekilinin video bağlantısıyla katıldığı oturumlarında bu hafta Başbakan Johnson'ın muhalefet İşçi Partisi lideri Keir Starmer tarafından sıkıştırılması beklenebilir.

Başbakan Johnson'ın kamuoyunda tartışma yaratan, krize müdahalede çok geç kaldığı, Şubat ve Mart aylarında virüsle ilgili beş Cobra toplantısına bizzat katılmadığı gibi eleştirilere nasıl cevap vereceğine karar vermesi gerekiyor.

Sorgulanan diğer konular arasında salgının yayılmaya yeni başladığı aşamada uygulanan Covid-19 pozitif kişilerin kimlerle temas ettiğinin izlenmesi ve onlara da test yapılması yaklaşımından neden vazgeçildiği, bazı festivallere neden izin verildiği ya da koruyucu donanım temininde neden hızlı davranılmadığı da var.

Starmer hafta sonunda başbakana yolladığı mektupta bu eleştirilerin takipçisi olacağını belli etti ve hükümetten "çıkış stratejisi"nin detaylarını istemeye devam edeceğini söyledi.

5. Brexit geçiş süreci ne olacak?

Bir yandan da İngiltere Avrupa Birliği'nden ayrılışının koşullarını belirleyecek bir Brexit geçiş süreci yaşıyor.

İnternet üzerinden son Brexit görüşmeleri Cuma günü yapıldı ve her iki taraf da ilerleme sağlanamamasından birbirini sorumlu tuttu.

İngiltere hükümeti AB'yi son ticaret anlaşmalarında kendilerine diğer ülkelerden daha dezavantajlı koşullar sunmakla suçluyor. AB ise İngiltere'nin geçen Ekim ayında varılan anlaşmanın belli alanlarında geri adım atmaya çalıştığından kaygı duyuyor.

Boris Johnson'un kitlenmeyi çözmek için Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve AB liderlerinden görüşmelere müdahil olmalarını istemesi bekleniyor.

Hükümetin Haziran ayındaki AB Komisyonu toplantısı öncesinde Brexit geçiş sürecinin uzatılmasını isteyip istemeyeceğine karar vermesi gerekiyor. Şimdiye kadar bunu yapmayacaklarında ısrar etmişlerdi.

6. İçişleri Bakanı Priti Patel hakkındaki soruşturmada ne tutum alacak?

İçişleri Bakanlığı etik danışmanı Alex Allan şu anda İçişleri Bakanı Priti Patel hakkında çalışanlarına kötü ve ezici davranışlarda bulunduğu yolundaki iddiaları soruşturuyor. İçişleri Bakanlığı'nın en kıdemli memuru Sir Philip Rutnam Şubat ayı sonunda bu iddiaları gerekçe göstererek istifasını açıklamıştı.

Bu soruşturmada Alex Allan Patel'in bakanlık kurallarını çiğneyip çiğnemediğine karar verecek.

Başbakan daha önce İçişleri Bakanı'nın arkasında dumuştu ama soruşturma sonucunda Patel'in kuralları ihlal ettiği saptanırsa ne yapacağına karar vermesi gerekiyor.