'Maymunlar birlikte güçlü'

“20. yüzyıldan pişmanlık duymadan ayrılıyorum. Evrenin bir yerlerinde insanlardan daha iyi birşeyler var” der astronot George Taylor. Dünya zamanıyla 2673’te yerküreyi terkeden ekip yine dünya zamanıyla 3978’de bilinmedik bir gezegene iner. 21. yüzyılda insan türünü nasıl bir geleceğin beklediğini yansıtan kült klasik Planet of the Apes (Maymunlar Cehennemi/ Franklin Schaffner, 1968) bu sekansla başlar. Pierre Boulle’un romanından uyarlanan bilimkurgu 1968’de ABD’nin kritik bir döneminde çevrildi: Vietnam Savaşı, Başkan Kennedy suikastı, Martin Luther King cinayeti, ırkçılık.
Hükümet politikasını doğrudan eleştiremeyen yönetmenler olayları geçmişte ya da gelecekte anlatarak politik iletilerini böylece veriyorlardı. Film, sınıf ayrımlarını, önyargı temalarını işler, insan mı maymundan, maymun mu insandan geliyor sorusunu yeniden sorar. Taylor’la ekibi üstün zekalı maymunların ilkel insanları yönettiği bir uygarlıkla karşılaşır. Orangutanlar politikacıları, şempanzeler aydınları, goriller askerleri temsil ederler. Filmde insanın açgözlülük ve spor için öldürdüğü, insanın doğuştan katil olduğu savı öne sürülür. Yeni Adem ve Havva’lar olarak bu gezegene ekibiyle gelen Taylor sonunda Dünya’nın sonunu insanın kendi elleriyle gerçekleştirdiğini anlar. Bir Amerikan kahramanı olan Taylor, kuma gömülmüş Amerikan ikonu Özgürlük Heykeli’nin önünde acıyla diz çöker. Maymun kolonisinin yöneticisi Dr. Zaius’un sözlerini anımsar: ”İnsanı yok edin çünkü o hem sizi hem de kendi evini yok eder. İnsan ölümün öncüsüdür”. Maymun kentinin tasarımcısı sanat yönetmeni William Creber, Ürgüp’teki Peri Bacaları’dan esinlenmiştir.

Maymunlar Gezegeni, 4 devam filmi, 2 TV serisiyle kültürel bir fenomene dönüşür. Beneath the Planet of the Apes’te (Maymunlar Gezegenin Altında/ Ted Post,1970) nükleer savaşın değişime uğrattığı telepatik güçleri olan insanlar atom bombasına taparlar. Çiçek çocuklarını anımsatan şempanzelerse barışı, özgürlüğü savunurlar. Burda Vietnam Savaşı’na doğrudan gönderme vardır: Goril ordusu Yasak Bölge’ye askeri operasyona gider. Sosyal bir taşlama olan Escape from the Planet of the Apes’te (Maymunlar Gezegeninden Kaçış/ Don Taylor,1971) bilim maymunları Zira’yla Cornelius insanın yönettiği Dünya’ya zaman yolculuğu yaparlar. Düşünen ve konuşan maymun insan için en büyük tehlikedir. Conquest of the Planet of the Apes’te (Maymunlar Gezegeni İstila/ J.Lee Thompson,1972) insanlar maymunlara köle gibi davranırlar. Zira’yla Cornelius’un dünyada doğan oğulları Caesar isyan başlatır. Öteki filmlerde olmayan şiddet, kan bunda vardır. Finaldeki Watts Riots ayaklanmasına (1965) gönderme yapan Caesar’ın militan konuşması devrime bir çağrıdır. Battle for he Planet of the Apes’te (Maymunlar Gezegeni Savaşı/ J.L.Thompson,1973) maymunlarla nükleer savaşın değişime uğrattığı insanlar barış içinde birlikte yaşamaya başlarlar. Bu olumlu bir sosyal iletidir.

Amerikan popüler kültürünün karakterlere odaklı bu filmleri zamana karşı dayanarak kült filmlere dönüşmüşlerdir. İlk film 33 yıl sonra yeniden sinemaya uyarlanır (Tim Burton/ 2001).

Rise of the Planet of the Apes’te (Maymunlar Cehennemi: Başlangıç/ Rupert Wyatt, 2011) insan türüne uyarıdır. Üstün yetenekleri olan, konuşan Caesar önyargısızdır, iyimserdir ama insanların acımasızlığını görünce türünü, kavmini kurtarmaya girişir. Başkaldırı, evrim, hesaplaşma, ihanet temaları işlenir. Dawn of the Planet of the Apes’te (Maymunlar Cehennemi: Şafak Vakti/Matt Reeves, 2014) maymunlar Caesar’ın önderliğinde dünyadaki yurtlarını kurmuş barış içinde yaşamaktadırlar. Bu uyumu bozansa yine insanlar olacaktır. Ata ve kardeş olan maymunla insan geçmişin ve geleceğin anahtarını ellerinde tutarlar. Maymunlar Cehennemi: Şafak Vakti, özgürlük, yaşamda kalma savaşımı, soyu sürdürme temalarını anlatır.

1968’den 2000’lere uzanan, kült klasiğe dönüşen serinin son bölümü War for  the Planet of the Apes (Maymunlar Cehennemi 3 : Savaş/ Matt Reeves/ 2017) 14 Temmuz’da Türkiye’de gösterime giriyor. Beneath the Planet of the Apes’ten esinlenilen filmde Caesar (Andy Serkis) Alpha–Omega adlı askeri tarikatın acımasız lideriyle (Woody Harrelson) karşı karşıya kalır. Kendini tanrı olarak gören, üyelerini kutsallığına inandıran Albayın en büyük tutkusu maymunları ortadan kaldırmaktır. Albay ordusuyla birlikte Caesar ve soydaşlarının yaşadığı köye ani bir baskın yapınca maymunlar daha güvenli yerlere sığınırlar. Caesar ve danışmanları karşı saldırı planı yaparlar. Filmde Mısır ve Filistin’e, Exodus’a
(Mısır’dan Çıkış), Ayetlere, Amerika’nın Batı’sına, Auschwitz’e, siyahi özgürlüğe yönelik tarihi ve dini göndermeler vardır. Caesar Musa peygamberi, Albay ise  Firavun’u çağrıştırır.

İnsanların arasında yetişen ama insan soyunun gerçek yüzünü gören Caesar artık sevecen, önyargısız değildir. Askeri tarikat Alpha-Omega’nın saldırısından sonra maymunlar büyük kayıplar verirler. Caesar karanlık içgüdüleriyle mücadele eder ve türünün öcünü almak için efsanevi, tinsel bir yolculuğa çıkar. Maymunlarla insanlar soylarının ve yerkürenin geleceğini belirlemek için büyük bir savaşa girişeceklerdir. Caesar öç almanın, savaşmanın doğru bir yol olmadığının bilincindedir ama insanoğlu ona başka bir seçim bırakmamıştır. Maymun liderin içinde hem aydınlık hem de karanlık bir taraf vardır.

Üç boyutlu kameralarla devinimi yakalama tekniğini harmanlayan en son teknoloji Arriflex 65 kameralarla çekilen, özgürlük, adalet, aile, hoşgörü temalarını sorgulayan, Matt Reeves’in yönettiği, Andy Serkis, Woody  Harrelson, Steve Zahn, Judy Greer, Karin Konoval, Terry Notary, Amiah Miller’ın oynadığı War for the Planet of the Apes (Maymunlar Cehennemi: Savaş) 14 Temmuz’da sinemalarımızda gösterime giriyor.