Serdar Şahinkaya’dan ‘Türkiye İktisat Kongresi’

Fotoğraf: NECATİ SAVAŞ

- Türkiye İktisat Kongresi için "Cumhuriyet'ten önceki son kurucu kongre" tabiri kullanıyorsunuz. Bu tanımlamayı biraz açabilir misiniz?

Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmir’de 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihilerinde toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nin açılışında yaptığı uzun ve ayrıntılı konuşmasını bitirirken, Kongre’nin hayati önemini vurgulamak için “Kongre’nin Erzurum Kongresi kadar önemli olduğunu” isabetli bir biçimde vurgulamıştır.

Gerçekten dönemi yakından incelediğimizde 19 Mayıs 1919 ile başlayan süreçteki iki kritik kongre yani Erzurum ve Sivas ve de ne olacak bu memleketin hali diye dertlenen bu toprakların çocuklarının topladığı 30 adet yerel kongre birlikte düşünüldüğünde emperyalizme karşı verilen bağımsızlık mücadelesinin nasıl topyekûn bir gayret olduğu da netleşir.

Yoksulların zaferi ile taçlanan Milli Mücadele’den sadece beş ay sonra İzmir’de toplanan İktisat Kongresi’nde de dönemin bütün üretici ve yaratıcı güçlerinin yani işçilerin, sanayicilerin, tüccarların ve çiftçilerin on altı gün boyunca 30 oturumda kurulacak devletin nasıl bir iktisadi model üzerine oturmasının isabetli olacağına ilişkin 302 adet karar almışlardır. Adeta dönemin Türkiye ekonomisinin eksiksiz bir envanteri çıkarılmıştır.

Bu 302 karardan özetlenen bir metin çok kısa bir süre sonra 8 Nisan 1923’te Mustafa Kemal Paşa tarafından TBMM’ne Dokuz Umde Bildirisi olarak takdim edilecek o bildiri kurulacak Halk Fırkası’nın ilk parti programı olacaktır.

- Kitabınızın önsözünü de yazan Prof. Dr. Bilsay Kuruç, Türkiye İktisat Kongresini "önceki girişimlerin devamı" olarak nitelendirilmesine karşı çıkarak bu yaklaşımın "muhafazakâr çizgi" tezi olduğunu belirtiyor. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Sevgili Hocam Prof. Dr. Bilsay Kuruç, kitaba yazdığı önsözde sizin de dikkat çektiğiniz vurguda oldukça haklıdır. Zira soldan ya da sağdan “muhafazakâr çizgi”nin süreklilik vurgusu ile Türkiye İktisat Kongresi’nin ve Kongre’den sadece yedi ay sonra kurulan 1923 Cumhuriyeti’nin devrimci niteliğinin zayıflatmak, sıradanlaştırmak gayretlerini özetler.

Oysa mesleki temsil ilkesine dayanarak toplanan Türkiye İktisat Kongresi de ve sonrasındaki Cumhuriyetin kuruluşu da geçmişten devrimci bir kopuşu temsil etmektedir.

- Kongrenin İzmir’de yapılmasının özel bir anlamı var mıydı?

Tabi ki vardı. Kurtuluşun kenti İzmir’de Cumhuriyetten önceki son kurucu kongre olan Türkiye İktisat Kongresi’nin toplanışı, kentin kimliğine “kurucu” sıfatının eklenmesini sağlamaktadır.

Zafer ile sonuçlanan Milli Mücadele’den sadece beş, Cumhuriyetin ilanından da yaklaşık yedi ay önce; İngiliz emperyalizminin taşeronu Yunanistan ordularının bu topraklardan kalıcı bir biçimde sökülüp atılmasını adeta hatırlatırcasına Kongre’nin İzmir’de ülkenin bütün üretici ve yaratıcı güçlerini toplayarak tüm yurdu kucaklaması ve geleceği tasarlayan ve belirleyen kararların alınmasını da bir kere daha hatırda tutmalıyız. Ayrıca dönemin İzmir’i, İstanbul gibi işgal altında da değildi.

- Türkiye İktisat Kongresine ilişkin çeşitli çalışmalar yapıldı. Sizin çalışmanız, konu hakkında farklı nasıl bir bakış açısı sunuyor?

Benim kitabım ile birlikte İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nin isminden başlamak üzere bu dönem kadar yazılmış makale ve kitaplardaki yanlışlıklar düzeltilmiş ve eksiklikler giderilmiştir. Bundan sonraki kuşakların Kongre ile ilgili yapacaklara derli toplu bir başlangıç malzemesi olacağını düşünüyorum.

- Türkiye İktisat Kongresine yönelik en yaygın yanlış bilginin ne olduğunu düşünüyorsunuz?

Kongre’ye yönelik en yaygın yanlış bilgileri şu şekilde özetleyebilirim.

1- Kongre’nin adı olarak kullanılan İzmir İktisat Kongresi, tartışma götürmeyecek sağlamlıkta birincil kaynaklar taranarak düzeltilmiştir. Kongre’nin adı Türkiye İktisat Kongresi’dir.

2- Kongre, Lozan’daki görüşmelerin kesilmesinde hemen sonra alelacele toplanmıştır savı da palavradan öteye gitmemektedir. Zira Lozan görüşmeleri 4 Şubat 1923’te kesilmiştir. Oysa Kongre fikri dönemin genç iktisat vekili Mahmut Esat Bey (Bozkurt) tarafından 12 Kasım 1922’de Mustafa Kemal Paşa’ya İzmir’den çekilen telgrafla başlamıştır. Yani Lozan görüşmelerinin kesilmesinden tam üç ay önce.

3- Üçüncü husus; Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Kongre’de “Batı’ya liberal selam verdiği”dir. Tam bir palavradır. Mustafa Kemal Paşa’nın Kongre konuşması açıkça antiemperyalist ve antikapitalist ögeler taşımaktadır. Okumadan sallamak en hafifinden tarihi gerçeklere saygısızlıktır.

Kaldı ki; Kongre’nin açılışında kuzey komsumuz SSCB’nin yani Lenin’in iki temsilcisi Semyon İvanoviç Aralov ve İbrahim Abilof da hazır bulunup konuşma yapmışlardır. Batı’ya liberal selam peşinde bir Kongre, SSCB’nin iki temsilcisini Kongre’nin açılışına davet edip konuşma yaptırır mı?

Ayrıca Lozan görüşmelerindeki iktisadi-mali-hukuki-adli kapitülasyonlara karşı verilen mücadeleye dair en kapsamlı görüşler Mustafa Kemal’in Kongre açış konuşmasındadır.

Fotoğraf: NECATİ SAVAŞ

SERDAR ŞAHİNKAYA: 1958’de İzmir’de dünyaya geldi, ilk ve orta öğrenimini burada tamamladı. 1984’te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat bölümünü bitirdi. 1988’de yüksek lisans, 1998’de Gazi Üniversitesi’nde doktora derecelerini aldı. 1993-2017 yılları arasında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde yarı zamanlı dersler verdi. Türkiye Kalkınma Bankası’nda 34 yıl çeşitli görevlerde çalıştı, görevi sonunda 2019’da Kıdemli İktisatçı Uzman olarak emekli oldu. Bülent Ecevit’in başbakan olduğu 57. Hükümet döneminde (1998–2003) Türkiye Cumhuriyeti Hisselerini temsilen KKTC Kalkınma Bankası Yönetim Kurulu Üyeliği yaptı. 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer döneminde TC. Cumhurbaşkanlığı Ekonomi ve Uluslararası İlişkiler Çalışma Grubu Üyeliği görevlerini sürdürdü. Halen 21. Yüzyıl İçin Planlama Grubu’nun koordinatörü olan Serdar Şahinkaya’nın 10 kitabı, çok sayıda uluslararası ve ulusal kongre bildirisi vardır.