Cumhurbaşkanı’nın Hilafet konusunda, İzmir’de yaptığı çalışmalar

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın, Ankara’da geçirdiği kalp krizi sonrası, geldiği  İzmir’deki ‘Dinlenme Günleri’; hiç bir zaman dinlenme ile geçmemiştir. Ülke savaştan yeni çıkmış, Cumhuriyet yeni kurulmuş, halifelik sorunu tam olarak çözülmemiş. Bakalım, O, İzmir’de, ‘Dinlenme Günleri’nde neler yapmış.

22 Ocak 1924 günü gelen telgrafla kendisine iletilen halifelik sorunuyla ilgili olarak Uşakizade Köşkü’nde uzun bir çalışma yapmıştır. Günler, çok şeylere gebeydi, rejim karşıtları tamamen Halife’nin yanında yerlerini almışlardı. Cumhurbaşkanı’nın kulağı Ankara’dan gelecek haberlerdeydi. Hastalık geçirmesine rağmen, onun neden dinlenmeye zaman bulamadığı, çıkan bu olaylarla kolayca anlaşılmaktadır. İşte bu sırada Başbakan İsmet Paşa’nın Cumhurbaşkanı’na gönderdiği telgrafta; Halife Abdülmecit Efendi’nin, başkâtibini Ankara’ya göndererek bazı isteklerde bulunduğunu bildirmesi üzerine kendisine Gazi tarafından 22 Ocak 1924 Salı günü İzmir’den gönderilen cevap, Nutuk’ta şöyle yer almıştır: 

“…Halife ve bütün cihan, kesin olarak bilmek lâzımdır ki, mevcut ve korunmuş olan halife ve halife makamının, hakikatte, ne dinen ve ne de siyaseten hiçbir mana ve varlık nedeni yoktur. Türkiye Cumhuriyeti safsatalarla mevcudiyetini, bağımsızlığını tehlikeye maruz bırakamaz. Hilâfet makamı, bizce en nihayet tarihî bir hatıra olmaktan fazla bir öneme sahip olamaz. Türkiye Cumhuriyeti devlet adamlarının veya resmî heyetlerin, kendisiyle temasını istemesi dahi Cumhuriyetin bağımsızlığına açık tecavüzdür. …Halifenin hayatının temini ve geçinmesi için Türkiye Cumhurbaşkanının tahsisatından mutlaka aşağı bir tahsisat kâfi gelir. Maksat debdebe ve gösteriş değil, insanca hayat ve geçim temininden ibarettir. Hilâfetin hazinesi yoktur ve olamaz. Böyle bir hazineyi ecdadından miras yoluyla elde etmişse resmen ve açık olarak bilgi verilmesini rica ederim” 

İstanbullu Gazetelerin Başyazarları Uşakizade Köşk’ünde…

         Göztepe’deki Cumhurbaşkanlığı ikametgâhı görevini yapan Uşakizade Köşkü, eskiden olduğu gibi Gazi’nin özel konuklarıyla dolup taşarken, köşkte çok özel anlar da yaşanmıştır. Basının, Cumhuriyet’e karşıtlığı  ve halifeliğe bağlılığı devam ediyordu. Gazi’ni, İzmir’de basını davet kısmı aşağıdadır. 

Cumhurbaşkanı, padişaha ve hilafete bağlılığı devam eden İstanbullu gazete sahibi ve başyazarlarını Uşakizade Köşk’üne davet etmiştir. 04 Şubat 1924 günü saat: 15.00’de, Köşk’te yapılan toplantıya katılanlar; ‘Tanin’den Hüseyin Cahit Bey, ‘Vakit’ten Asım Bey, ‘Akşam’dan Necmettin Sadık Bey, ‘Vatan’dan Ahmet Emin Bey, ‘Tercüman’dan Hüseyin Şükrü Bey, ‘İleri’den Suphi Nuri Bey ve ‘İkdam’dan Ahmet Cevdet Bey’dir.

Ancak, ‘Tevhid-i Efkâr’ gazetesi sahip ve başyazarı Velit Bey, gazetesinde; ‘bu ziyaretin başka yerden gelen çağrı arzusu üzerine yapıldığını’ yazmış olması nedeniyle, Gazi tarafından köşke kabul olunmamıştır.

Dört saat süren bu görüşmeden sonra, Cumhurbaşkanı gazetecilere; “‘Yarın akşam birlikte yemek yiyelim. Konuşmaya devam ederiz’ dedi. Gazeteciler bunu memnuniyetle kabul ederek, otele döndüler.”  30 Temmuz 2022

Ahmet Gürel

Atatürk Araştırmacısı