Ders kitapları engelli

Ders kitaplarında engelli bireyler, normal birey olarak görülmüyor. Kitaplarda, “kusurlarına/eksikliklerine rağmen” engellilerin farklılıklarını kabul etmek gerektiği gibi acımacı ifadelere yer veriliyor. Bu tür ifadeler engelliliğe dair olumsuz kalıp yargıları pekiştiriyor.

Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği’nin yürüttüğü, Sabancı Vakfı Toplumsal Gelişme ve Hibe Programı tarafından desteklenen “Engelli Hakları İzleme Grubu Projesi” çerçevesinde; Kenan Çayır ve Süleyman Akbulut’un danışmanlığında, Melike Ergün’ün koordinatörlüğünde “Ders Kitaplarında Engellilik” başlıklı bir araştırma yapıldı.

Projede, 2013-2014 öğretim yılında okutulan 1-8. sınıf Türkçe, 1-3. sınıf hayat bilgisi, 4-8. sınıf sosyal bilgiler ders ve öğrenci çalışma kitapları ile 4-12. sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi, 9. sınıf sağlık bilgisi, ortaöğretim sosyoloji, 8. sınıf vatandaşlık ve demokrasi eğitimi, ortaöğretim demokrasi ve insan hakları ders kitapları incelendi.

Genel bulgular:

- Engelli, sakat ve özürlü kavramları genellikle “eksiklik”, “hastalık”, “kusurluluk” ve “bakıma ve yardıma muhtaç olma” bağlamında ele alınıyor.

- Görsellerde engelliler, genellikle aciz ve yardıma muhtaç olarak resmedilmişler.

- İncelenen kitapların genelinde, özellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitaplarında, engelli bireyler yardıma muhtaç toplumsal grup olarak görülüyor, “hasta, yaşlı, güçsüz, yoksul, düşkün, yetim” gibi kavramlarla bir arada kullanılıyor. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarında engellilikle ilgili rastlanan 5 bulgunun tamamında, engellilik muhtaçlık bağlamında ele alınıyor.

- Ders kitaplarında engelli ve sakat bireyler “normal birey” olarak görülmüyor. Sağlık-hastalık ikiliği üzerinden, engellilik bir hastalık olarak görülüyor.

- Engellilik kitaplarda genellikle “Farklılıklarımız” başlığı altında ele alınıyor. Kitaplarda “kusurlarına/eksikliklerine rağmen” engellilerin farklılıklarını kabul etmek gerektiği gibi acımacı ifadelere yer veriliyor.

- Türkçe ders kitaplarında, özellikle okuma metinlerinde kör/sağır/dilsiz olarak nitelenen karakterler, kör/sağır/dilsiz olmalarına rağmen “iyi insanlar” olarak resmedilmişler.

- Sakat bireyler bakıma muhtaç kimseler olarak görülüyor ve onlara destek olmak gerektiği öğütleniyor.

- Kitaplarda sık rastlanan bir örüntü, “engellilerin topluma kazandırılması” ifadesi. Bu yaklaşım, engelliliğe yönelik yardım ve acıma kalıp yargılarını besler nitelikte.

- İyi örnek olarak görülebilecek unsurlara, çoğunlukla Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi ders kitabında rastlanmış.

- Sosyoloji ders kitaplarında engelli kavramı hiç geçmiyor.

- Eşitlik kavramının engellilik bağlamında kullanımına rastlanmamış.

- İncelenen kitaplarda, “otizm” kavramına hiç rastlanmamış.