Sıfır atık için 5 kural

İnsanlık olarak ne kadar çöp üretiyoruz? Apartmandaki komşuların kapılarından sokaklardaki çöp yığınlarına, kıyı şeritlerindeki plastiklerden Şili’deki Atacama Çölü’nde yer alan tekstil atıklarına kadar gezegenin neredeyse her yerinde insan kaynaklı bir stres yaratmanın eşiğindeyiz. Hem insan hem de gezegen sağlığı için tehlike çanları gümbür gümbür çalarken “küresel ısınma çağı bitti, küresel kaynama çağı başladı” demek abartısız olur.

Bunca çöpün veya atığın içerisinde bu hafta sizlerle sıfır atık konusunu paylaşmak istiyorum. Sıfır atık, iklim krizi ile mücadelede sıkça karşımıza çıkan kelimelerden biri. Hakemli değerlendirmeden geçirilmiş, uluslararası sıfır atık tanımı şu şekilde:

"Ürünlerin, ambalajların ve malzemelerin yanmadan ve toprağa, suya veya havaya tehdit oluşturacak şekilde deşarj edilmeden sorumlu bir şekilde üretilmesi, tüketilmesi, yeniden kullanılması ve geri kazanılması yoluyla çevre veya insan sağlığının tüm kaynakların korunması."

“Nasıl sıfır atık hareketinin parçası olabiliriz” sorusunun yanıtından önce küresel ölçekte oluşan bazı atık miktarlarına yakından bakmakta fayda var.

E-ATIK TEHLİKESİ

2019 yılında küresel ölçekte 53.6 milyon metrik ton e-atık üretildi. Bu ağırlık yaklaşık olarak 4 bin 500 Eyfel Kulesi‘ne ve 350 yolcu gemisine eşit. E-atıklar dünyanın en hızlı büyüyen atık akışı olarak da tanımlanıyor. 2030 yılına kadar ise e-atık miktarının 74.7 metrik tona ulaşacağı öngörülüyor.

Dünyada her yıl yaklaşık olarak 350 milyon ton plastik üretiliyor. Her hafta yaklaşık olarak 2 bin parça mikroplastik yutuyoruz yani yaklaşık bir kredi kartı büyüklüğünde. Ocean Crusaders’ın verilerine göre plastik kirliliği nedeniyle her yıl 100 bin deniz memelisi ve yaklaşık 1 milyon deniz kuşu plastik yüzünden ölüyor.

GIDA VE TEKSTİL İSRAFI DURMUYOR

Gıda ve Tarım Örgütü’nün verilerine göre küresel ölçekte 1.3 milyon gıda çöpe atılıyor ve ne yazık ki atılan gıdaların en az yüzde 40’ı yenilebilecek durumda.

Dünyada her yıl 92 milyon ton tekstil atığı üretiliyor. İlk sırada Çin (20 milyon ton) ve ikinci sırada ABD (17 milyon ton) ile yer alıyor. Tekstil şu anda küresel depolama alanındaki toplam atık miktarının en az yüzde 7'sini oluşturuyor. Bazen de bu tekstil atıkları gözden uzak bölgelere gönderiliyor. Şili’deki Atacama Çölü’ne yılda yaklaşık 59 bin ton giysinin geldiği iddia ediliyor.

ATIK KAVANOZU

Elbette sıfır atığın birçok savunucusu sıfır atık üretmenin şu anki teknolojilerle neredeyse imkânsız olduğunu vurguluyor. Ancak önemli olan neredeyse sıfır atığa yaklaşabilmek. Bunun için de adım adım sıfır atık yolculuğuna katılmak en etkili yollardan biri.

2008 yılında eşi ve iki çocuğuyla birlikte sıfır atık yaşam tarzını benimseyerek yaşamaya başlayan Bea Johnson’ın “trash jar” (atık kavanozu) hareketin toplumsal olarak deneyimleye başlamasında önemli bir yere sahip kanımca.

Yıl boyunca dönüştüremeği atıkları bir kavanoza sığdıran Bea Johnson'ın kavanozu zamanla negatif eleştiriler de almadı değil. Kendisinin 2013 yılında yayımlanan kitabı “Sıfır Atık Ev” böyle bir yaşam için güzel bir kılavuz.

SIFIR ATIK İÇİN 5R

Sıfır atığın 5R’si (Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Rot) olarak bilinen adımlar ise şöyle:

İhtiyacın olmayanı reddet: Bu, istenmeyen öğelerin evinize girmesini engeller ve önemsiz posta ve plastik pipetler gibi şeylerin yanı sıra size sunulan tüm promosyon ürünleri için geçerlidir.

Kullandıklarını azalt: Bu, genel olarak daha az atık demektir.

Yapabildiğin her şeyi yeniden kullan: Bir şeyin ömrünü onararak, devrederek veya tamir ederek uzatabilir misiniz? İkinci el alabilir veya satabilir misiniz? Yeniden kullanım aynı zamanda tek kullanımlık ürünlerin, atılmak yerine kolayca yıkanabilen yeniden kullanılabilir ürünlerle değiştirilmesi anlamına da gelir.

Reddedemediğin veya azaltamadığın şeyleri geri dönüştür: Geri dönüşüm yoluyla kaynakları atık akışından kurtarmak bir seçenektir. Ancak bazı öğelerin süresiz olarak geri dönüştürülmeyeceğini ve (genellikle kısa) ömürlerinin sonunda çöplükte sona ereceğini unutmayın. Bunlar, sıfır israfçının kaçınmaya çalıştığı öğelerdir.

Geriye kalanları çürüt: Yiyecek artıklarını, kağıt parçalarını ve tahta veya bambu diş fırçalarını kompostlamak, besinleri ve lifleri toprağa geri döndürür.