Tehcir: Soykırım iddialarına yanıtlar VI

Bugün en çok merak edilen üç soruyu yani tehcir yasası çıktığında ülkedeki Ermeni nüfusu nedir, kaç kişi göçe tabi tutulmuştur ve kaç Ermeni yaşamını yitirmiştir sorularını yanıtlayarak dizi yazımıza son vereceğiz. 

Osmanlı Devleti’nde Ermeni nüfusunun Müslümanlara oranı nedir? Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı 1830’da yapılır. 1896-1897 yıllarında yapılan nüfus sayımı ise ilk ayrıntılı sayım olur. Müslüman nüfusun toplamı 11 milyon 411 bin 945’tir. Ermeniler genel nüfusun yüzde 5.47’sini oluşturur. Bu sayıma göre altı doğu ilinde yalnızca 510 bin 62 Ermeni yaşamaktadır (Eryılmaz, 1996: 91/1988:87). 20. yüzyıl başında ise iki önemli nüfus sayımı yapılır. 1906-1907 nüfus sayımında 15 milyon 518 bin 478 Müslüman vardır. Ermeniler ise Gregoryen, Katolik ve Protestan olarak ayrı ayrı sayılmıştır. Bu sayıma göre yüzyıl başında Osmanlı Devleti’nde 1 milyon 194 bin 443 Ermeni yaşamaktadır. Hemen hatırlatalım Protestan’ların hepsi Ermeni değildir. Bu nedenle istatistikte yalnızca “Protestan” olarak yansıtılmıştır (Eryılmaz, 1988:87, 111). Genelkurmay ATASE arşivindeki bir başka istatistiğe göre ise Ermeni nüfusu toplam 1 milyon 219 bin 323’tür (K.265, D. 1094, F. 2). Osmanlı Devleti’nin 1905 yılında başlatıp 1914 yılında tamamladığı nüfus sayımı ülkedeki her vilayet, kaza ve köylerde gayrimüslimlerin de yer aldığı komisyonlar tarafından yapılır. 1914 yılında yayımlanan sayıma göre ülkede Katolik, Protestan, Gregoryen olmak üzere toplam Ermeni nüfusu 1 milyon 294 bin 851’dir (Karpat, 91, 162-189). 

Peki Ermeni ya da Batılı yazarların eserlerinde yer bulan nüfus nedir? Ermeni Patriği Ormanyan’a göre Türkiye’deki Ermeni nüfusu 1 milyon 579 bin’dir. Patrikhanenin iki yıl önce Berlin Kongresi’ne sunduğu rakam ise 3 milyondur (Gürün, 1985:90-92). Osmanlı Devleti’ndeki Ermeni nüfusunun açık artırmaya çıkarılmıştır. Bu nedenledir ki Fransız Dışişleri Bakanı Hantaux 1896’da Fransa Parlamentosu’nda ellerindeki istatistiklere göre Ermeni halkının Osmanlı ahalisine göre yüzde 13’ten fazla olmadığını açıklar (Osmanlı Belgeleri, 82-92). En ayrıntılı çalışmayı yapanlar H.F.B. Lynch ile Vital Cuinet’tir; Lynch  1 milyon 325 bin 247 sayısını verir. Düyunu umumiye adına Türkiye’de 12 yıl araştırma yapan Vital Cuinet ise Ermeni nüfusunun 1 milyon 475 bin  11, Müslüman nüfusun ise 14 milyon 865 bin 118 olduğunu saptar (Alp,2009: 8-15).

FARKLI ARAŞTIRMALAR YAKIN SONUÇLAR

Londra’daki Alman Büyükelçisi Von Kühlmann ise toplam Ermeni nüfusunu 1 milyon 200 bin olarak verir. Ludovic de Contenson da 1913’te dünyadaki Ermeni nüfusunu 3 milyon 100 bin olarak verirken Türkiye’de yaşayanları 1 milyon 400 bin civarında gösterir. Hem Osmanlı, hem de Batılı kaynakları göz önünde bulunduran Shaw, 1914 yılında Osmanlı’daki Ermeni nüfusunu 1 milyon 294 bin 831 olarak verir (Shaw, II, 256). Clair Price, Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasından önce Türkiye’de 1 milyon 500 bin, 1917 İngiliz Salnâmesi ise Türkiye’nin tamamında 1 milyon 56 bin Ermeni’nin yaşadığını vurgular (Alp, 18). Encyclopedia Britannica 1910 yılı baskısında Türkiye’deki Ermeni nüfusunu 1 milyon 500 bin olarak göstermiştir. Dikkat edilmesi gereken ise 1953 baskısında sayının 2 milyon 500 bin 550’ye çıkarılmasıdır. Bu rakamlar da gösteriyor ki tehcir yasası çıkarıldığında Anadolu’da 1 milyon 300 bin ile 1 milyon 500 bin arasında Ermeni yaşamaktadır. 

Kaç Ermeni göç ettirilmiştir, kaç Ermeni yaşamını yitirmiştir? Osmanlı resmi kaynaklarına göre tehcir yasası ile 702 bin 900 Ermeni yer değiştirmiştir. Yuvarlak hesapla 1 milyon 300 bin Ermeni yaşadığı düşünülürse 500 bin civarında Ermeni’nin göç ettirilmeyip yerlerinde bırakıldığı da açığa çıkar. Gelelim iddialara…

New York Times daha 5 Eylül 1905’te 1 milyon 500 bin Ermeni’nin, 24 Eylül’de 500 bin Ermeni’nin açlıktan öldüğünü, 7 Ekim’de ise 800 bin Ermeni’nin imha edildiğini iddia eder. Sayı, yıllar içinde milyonlara ulaştırılacaktır. Örneğin Ermeni yazar Dr. Sarkissian 1970 yılında “Türkiye’de Soykırım” adıyla yayımladığı makalede 2 milyon civarında Ermeni’nin yok edildiğini öne sürer. Kevork K.Baghdjian ise 1 milyon 500 bin Ermeni’nin sürüldüğünü ve soyulduğunu ve bir o kadarının katledildiğini iddia eder (Süslü, 272-273). 

Batılıların tehcirde ölen Ermenilerle ilgili kafa karışıklığının ve tutarsız sayılarının en güzel örneği Mavi Kitap’tır. Örneğin 104. sayfada öldürülen Ermeni sayısı 600 bindir. 141. sayfada tehcire tabi tutulan veya öldürülen Ermeni sayısı 1 milyon olarak ifade edilir. 541 ve 542. sayfalarda ise tehcire tabi tutulan Ermeni sayısının 1 milyon 150 bin civarında olduğu, 450 bin ile 850 bin civarında Ermeni’nin öldürüldüğü ileri sürülür.

202 BİN KAYIP

Milletler Cemiyeti Göçmenler Komitesi, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’den göç eden Ermenileri 400-420 bin olarak gösterir. İstanbul Patriği 1921’de İngilizlere verdiği bir istatistikte, göç ettirilenlerden yerlerine dönmüş olanlar da dahil olmak üzere var olan Ermenilerin sayısını 625 bin olarak gösterir. 1921’de sağ olan Ermeni sayısının ise 1 milyon 25 bin olduğu görülür. Türkiye’nin 1914’teki Ermeni nüfusunu yuvarlayarak 1 milyon 300 bin kabul eder ve sağ Ermenileri bu sayıdan çıkarırsak kayıp Ermenilerin toplamının 275 bin olduğu görülür. Mavi Kitap’ta 5 Nisan 1916 tarihinde Zor, Şam ve Halep bölgelerinde 500 bin Ermeni’nin olduğunu yazılıdır. Osmanlı Hükümeti’ne sunulan belgede ise 702 bin 900 kişinin göçe tabi tutulduğu belirtilir. Dolayısıyla kayıp Ermeni sayısı 202 bin kişi olarak hesaplanabilir. 

Kamuran Gürün de “ölenlerin sayısı 300 bini bulmaz” der. Bilal Şimşir ise bu rakamı bile fazla bulur. Şimşir’e göre Paris’e giden Ermeni heyeti başkanı Boghos Nubar Paşa, 11 Aralık 1918’de Fransa Dışişleri Bakanlığı’na sunduğu yazıda Türkiye’den göç ettirilen Ermenilerin 600-700 bin kadar olduğunu bildirir, bunlardan 390 bin kadarının yardıma muhtaç durumda bulunduklarını söyleyerek yardım ister. Yani göç ettirilen ve bulundukları bölgede yaşamlarını sürdürenlerden 390 bini yardıma muhtaçtır. Yardıma ihtiyacı bulunmayan, Avrupa ve Amerika’ya götürülmüş olanları hesaba katmayalım, yalnızca yardıma muhtaçların yaşamda olduklarını varsayalım, göç ettirilenleri de 600 bin değil de 700 bin olarak ele alalım. Bu durumda yaşamını yitiren Ermenilerin sayısı yine 300 bin rakamının bile çok altında kalmaktadır. Son noktada tehcir yıllarında 200 ile 300 bin arasında Ermeni’nin yaşamını yitirdiği söylenebilir.

Kuşkusuz bu hesaplamaların nedeni göç sırasında yaşamlarını yitirenlerin kimi kişi, kurum ya da devletlerce “1 milyon 500 bin Ermeni’nin öldürüldüğü” iddiasını sürdürmelerinden hatta bu sayıyı daha da abartmalarından kaynaklanmaktadır. Gerçekte ölen tek bir insan için bile devletin sorumluluğu vardır. Ancak dikkatten kaçmaması gereken, kasıt olup olmadığıdır. Bugüne kadar böyle bir kastı kanıtlayacak belge bulunamamıştır. Belge arayışı da yeni değildir. İngilizler daha 1919 yılında Malta’daki tutuklular için ABD’yi bile hareket geçirmiş ama bulamamıştır…

Sözün özü... Türk milletinin tarihe veremeyeceği hesap yoktur.

KAYNAKÇA

ATASE Arşivi, No: ½, Klasör 265, Dosya 1094, Fihrist 2.

Azmi Süslü, “Tehcir Olayındaki Gerçekler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, c. 6, S. 277-286, Yıl 1991.

Bilâl Eryılmaz, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, İstanbul, 1996.

Bilâl Eryılmaz, “Osmanlı Devleti’nde Nüfus Sayımları ve Nüfusun Yapısı”, Türk İdare Dergisi, Yıl 60, S. 380, Ankara, 1988.

Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakçı, TVYY, İstanbul, 2003, s. 91, 162-189.

İlker Alp, “Ermeni İddialarının Tarihsel Geçersizliği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1 (1-30), 2009.

Kâmuran Gürün, Ermeni Dosyası, TTK Yayınları, Ankara, 1985.

Osmanlı Belgelerine Göre Ermeni-Fransız İlişkileri, (Ed. Yusuf Sarınay), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2002.

Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. II, çev. Mehmet Harmancı, e Yayınları, İstanbul, 1983.