2 Şubat 1923 günü, Türkiye İktisat Kongresi’nin yapılacağı Hamparsumyan’a ait bir üzüm ve incir işletmesinde gerçekleşen bu toplantı, İzmir ve Türkiye için bir ilktir. Daha dört gün önce evlenen Gazi, çoğunluğu kadın olan topluluğa karşı uzun bir konuşma yapar. Toplam elli dosya yaprağı uzunluğunda olan bu konuşmanın özeti aşağıdadır. Gazi, eşi Latife Hanım’ı, İzmirli kadınlara tanıştırır, kadın sorunları hakkında konuşur ve devam eden Lozan konusunda bilgi verir. Katılanların çoğunluğunun kadın oluşu nedeniyle, bu toplantı “Kadınlar Kongresi” olarak da anılır. Kız Lisesi Müdiresi Melahat Hanım ve Kız Öğretmen Okulu öğretmeni Nuriye Hanım’ın da aralarında bulunduğu birçok kadın otuza yakın soruyu Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya yöneltmiştir. “Kadınlar Kongresi” sırasında çekilen tek fotoğrafta, Latife Hanım’ın sorulan soruları not tuttuğu görülür. Kadınlar Kongresi’nde Atatürk, İzmirli kadınlara şöyle seslenmiştir:
“...Şuna inanmak gerekir ki, dünya üzerinde gördüğünüz her şey kadının eseridir. Bir toplum, cinslerinden yalnız birinin çağdaş gerekleri kazanmasıyla yetinirse, o toplumun yarıdan fazlası güçsüzlük içinde kalır. Bir millet ilerlemek ve medenileşmek isterse, özellikle bu noktayı esas olarak kabul etmek zorundadır. Bizim sosyal toplumumuzun başarısızlığının sebebi, kadınlarımıza karşı gösterdiğimiz ilgisizlik ve kusurdan ortaya çıkmaktadır. İnsanlar dünyaya alınlarına yazıldığı kadar yaşamak için gelmişlerdir. Yaşamak demek faaliyet demektir. Bundan dolayı sosyal toplumumuzun, bir kısmı faaliyette bulunurken, diğer bir kısmı çalışmazsa o toplum felçlidir. Bir toplumun hayatta çalışması ve başarılı olması için, çalışmanın ve başarmanın bağlı olduğu bütün sebep ve şartları kabul etmesi gerekir. Dolayısıyla toplumumuz için bilim ve fen gerekiyorsa, bunları aynı derecede hem erkek hem de kadınlarımızın kazanmaları gereklidir. Bilinir ki, her alanda olduğu gibi toplum hayatında da görev bölümü vardır. Bu genel görev bölümü arasında kadınlar kendilerine ait olan görevleri yapacakları gibi, aynı zamanda toplum bireylerinin refahı, saadeti için kaçınılmaz olan genel çalışmaya katılacaktır. Kadının ev işleri, en ufak ve önemsiz görevidir.” demek suretiyle kadının toplum içerisindeki yerini açıkça ortaya koymuştur.”
Gazi Mustafa Kemal, ‘Kadınlar Kongresi’nde konuşmasına şöyle devam eder:
“Bugünün gereklerinden biri de kadınlarımızın her konuda yükselmelerini temin etmektir. Dolayısıyla kadınımız da bilgili ve fen sahibi olacaklar ve erkeklerin geçtikleri bütün tahsil derecelerinden geçeceklerdir. Sonra kadınlar toplum hayatında erkeklerle beraber yürüyerek birbirlerine faydalı ve yardımcı olacaklardır. Düşmanlarımız bizi dinin etkisi altında kalmış suçlayıp, duraklama ve çöküşümüzü buna bağlıyorlar. Bu hatadır. Bizim dinimiz hiçbir vakit kadınların erkeklerden geri kalmasını talep etmemiştir. Allahın buyurduğu şey, erkek ve kadın bu ilim ve irfanı aramak zorundadır. İslam ve Türk tarihi incelenirse görülür ki, bugün kendimizi bin türlü kayıtlarla kayılanmış sandığımız şeyler yoktur. Türk toplum hayatında kadınlar ilim, irfan ve öteki hususlarda erkeklerden kesin geri kalmamışlardır. Belki daha ileri gitmişlerdir. Bugün memleketi gözden geçirip inceleyelim. Göreceğimiz iki bölüm vardır. Birisi tarlalarda erkeklerle birlikte çalışan, merkeplere binerek öteberi satmak için kasabalardaki pazaryerine giden ve orada bizzat yumurta ve tavuğunu, buğdayını satan ve ondan sonra gerekli şeyleri bizzat satın alan kadınlar… Ben bu kadınlar arasında kocalarından daha iş anlayanlara ve hesap yapanlara rastladım.”
Latife Hanım, dinleyicilerin en ön sırasında, o gün söylenenleri kaydeder.
Toplantının yapıldığı İncir Hanı’nın yetkililerine Gazi ve eşi Latife Hanım’ın teşekkürü şöyledir:
“İncir Hanı geniş salonunda İzmirli hemşerilerimle uzun sohbette bulundum. Bu gece 2/3 Şubat 1923 tarihinde bu kurumun böyle bir imkânı verdiği için çok memnun oldum.” 15 Şubat 2025
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı
