2018’de şiddet dolu evliliğinden kaçarak İran’a sığınan Safia, çocuklarıyla birlikte küçük bir giysi atölyesi kurmuş, kendi ayakları üzerinde durmayı başarmıştı. Ancak iki hafta önce, binlerce belgesiz Afganla birlikte o da sınır dışı edildi. Şimdi Herat sokaklarında, kaçtığı Taliban mensubu eski eşinin gölgesinde yaşıyor.
“İkinci eşiydim. Babam zengin ve nüfuzlu diye beni ona verdi. Sürekli şiddet uyguluyordu” diyen Safia, “Şimdi tekrar buradayım ve kendimi hiç güvende hissetmiyorum. Eski kocam Taliban'la çalışıyor ve hâlâ etkili biri” ifadelerini kullandı.
Uluslararası Göç Örgütü’ne (IOM) göre, 1 Haziran - 23 Temmuz 2025 tarihleri arasında İran’dan Afganistan’a 800 binden fazla kişi sınır dışı edildi. Bunların 153 bini kadın, yaklaşık yüzde 8’i ise "kadın başlı haneler"den oluşuyor; yani eşleri ya da erkek vasileri olmadan çocuklarıyla zorla geri gönderilen kadınlar.
Habere göre, İran, özellikle Haziran’daki İran-İsrail savaşı sonrasında mültecileri “ajanlık”la suçlayarak toplu sınır dışı işlemlerini hızlandırdı. Günlük 40 bini aşkın kişi, Herat yakınlarındaki sınır kapısından zorla gönderildi.
Taliban yönetimi altındaki Afganistan’da kadınların sosyal ve ekonomik hakları neredeyse tamamen yok edilmiş durumda. Erkek vasi olmadan ev kiralayamıyor, çalışamıyor, tek başına sağlık hizmeti bile alamıyorlar.
Haziran ayında İran’dan dönen Fahima, yaşadıklarını şu sözlerle anlatıyor:
“Ev tutmaya çalıştım ama kimse kiralamıyor. Açık açık, Taliban kurallarının buna izin vermediğini söylüyorlar.”
Bir emlakçı ise durumu şöyle özetliyor:
“Tüm kira kontratları Taliban istihbaratına kayıtlı. Yanımızda erkek olmayan bir kadına ev kiralarsak hapse atılabiliriz.”
“İŞ VE DESTEK YOK”
İran’da çanta fabrikasında çalışan dul kadın Raqia, Afganistan’a döndüğünden beri ailesine yük olmadan yaşamak için çabalıyor. Ancak ülkede dışarıda çalışması da yasak.
Raqia, “Dikiş ya da kuaförlük bilsen bile ancak evde, gizlice yapabilirsin” dedi.
Kunduz’dan Sabera, sınır dışı edilirken her şeylerini İran’da bırakmak zorunda kaldıklarını anlatıyor:
“Sadece üzerimizdeki kıyafetlerle çıktık. İran polisi çocuklarımı dövdü. Hastaneye götürmek zorunda kaldım. Şimdi travma yaşıyorlar.”
Habere göre, benzer şekilde Maida da oğlunu İran’da bırakmak zorunda kalmış. Eski hükümette polis olan eşinin ölümünden sonra oğluyla birlikte İran’a sığınan Maida, ekmek kuyruğundayken gözaltına alındı.
Maida, “Eve dönüp oğlumu almama bile izin vermediler. Doğrudan sınır dışı kampına götürdüler. Şimdi oğlum orada, ben buradayım. Onsuz yaşayamam ama geri dönemem de. Pasaportum yok, İran artık vize de vermiyor. Ne yapacağımı bilmiyorum” dedi.
İnsan hakları örgütlerine göre, İran’dan zorla gönderilen binlerce kadının gelişi, Afganistan’daki sınırlı yardım alt yapısını çökertti. Barınma, iş ve sağlık hizmetleri neredeyse tamamen erişilemez durumda. Kadınlar hem ekonomik şiddete hem cinsel istismara açık hale geliyor.
