Araştırma: 4 bin yıl önceki bulaşıcı hastalık nasıl yayıldı?

Frengiye neden olan aynı bakteri türünden olan ekvator frengisi (Treponema pallidum), oldukça bulaşıcı cilt lezyonlarına neden olan bir çocukluk çağı hastalığı. Kişiden kişiye temasla yayılır ve ileri derece vakalarda kemiklerde şiddetli şekil bozukluğuna sebep olabilir. Erken evrelerinde kolayca tedavi edilebilirken, kemiklerdeki şekil bozuklukları geri döndürülemez.

Hastalık dünyanın pek çok yerinde ortadan kaldırılmış olsa da Batı Pasifik’te hala yaygın ve şu an bile yaklaşık 30 bin kişi bu hastalıktan etkilenmiş durumda.

Otago Üniversitesi Anatomi bölümünden Melandri Vlok, bu tropikal hastalığı ortadan kaldırmaya yönelik son küresel girişimin 1950’lerde başarısız olduğunu ve yeni bir girişimin de Covid-19 salgını sebebiyle engellendiğini söylüyor.

Melandri Vlok araştırmasında, farklı insan popülasyonlarının ilk kez etkileşime girmesiyle yayılan hastalıklara ışık tutmak için arkeolojiyi kullanıyor. Özellikle, eski çiftçi insanların, avcı toplayıcı insanlarla tanıştığı “temas anına” oldukça meraklı.

Vlok, 2018’de Man Bac arkeolojik alanındaki iskelet kalıntılarını incelemek için Vietnam’a gitti. Ülkenin kuzeyindeki Ninh Bình Eyaleti’nden Man Bac, 2005 ve 2007’de kazıldı. Güneydoğu Asya Anakarasında, avcı-toplayıcılıktan tarıma geçişin izlerini gösteren kazı, arkeologlar için oldukça kıymetli bir bilgi hazinesi sundu.

Şu an Hanoi’nin Arkeoloji Enstitüsü’nde bulunan bu kalıntılar oldukça iyi incelendi fakat Melandri Vlok, kalıntıların ekvator frengisi için analiz edilmediğini söylüyor.

Vlok’un Otago’daki danışmanı, ünlü biyoarkeolog Profesör Hallie Buckley, Man Bac kalıntılarına ait bir fotoğrafta ekvator frengisinin izlerini görmüştü. Bunun üzerine Profesör Buckley vakit kaybetmeden Melandri Vlok ile birlikte yolculuğa çıktı. Sonrasında ise Vietnam’da oldukça istekli bir uzman ekibi ile birlikte şüphelerini doğruladılar. Ardından Vlok, hastalığın ikinci bir örneğini buldu.

Şimdiye kadar, tarih öncesi Asya’da ekvator frengisi için güçlü bir kanıt yoktu. Man Bac bölgesi 4 bin yıl öncesine dayandığı için bu konu oldukça önemliydi.

Vlok’un araştırması; ekvator frengisinin, günümüz Çin’inden güneye göç eden bir tarım toplumu tarafından, günümüz Vietnam’ında avcı-toplayıcılara bulaştırıldığını gösteriyor. Bu avcı-toplayıcılar, Afrika’dan çıkan ilk insanlardan Asya’ya, sonrasında Yeni Gine, Solomon Adaları ve Avustralya’da da yaşadılar.

Çiftçiler en az 9 bin yıldır Çin’de bulunuyorlardı, ancak Güneydoğu Asya’da çiftçilik yaklaşık 4 bin yıl öncesine kadar başladığını biliyoruz. İnsanların bu tür toplumsal hareketleri aynı zamanda frengi de dahil olmak üzere diğer bütün hastalıkların ortaya çıkmasına da sebep olabiliyor.

Vlok, hastalığın ortadan kaldırılmasının ne kadar zor olduğunu ele alırken, hastalığın bölgede var olduğu sürenin de önemli bir faktör olduğunu söylüyor:

“Bu konu çok önemli, çünkü bu hastalık ve hastalığın gelişimi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, insanların onunla olan ilişkisini anlama şeklimizi değiştirir. Ayrıca yok etmenin neden bu kadar zor olduğunu anlamamıza yardımcı olur. Eğer binlerce yıldır bizimle birlikte ise, muhtemelen insan vücuduna yerleşme konusunda uzmanlaşmıştır.”

'GEÇMİŞTEN ÖĞRENİLECEK DERSLER VAR'

Melandri Vlok, bu yılki Covid-19 pandemisinin, insanların dikkatini bulaşıcı hastalıklara odakladığını ve geçmişten öğrenilecek derslerin olduğunu belirtiyor:

“Bu gibi arkeolojik yöntemler, bir hastalığın ne kadar zamandır bizimle olduğunu ve bize adapte olduğunu belgelemenin tek yolu. Bugün Covid-19 ile virüsün insanlara adapte olmasının ne kadar kuvvetli olabileceğini görüyoruz. Treponema ise Covid-19 düşünüldüğünde çok daha uzun süredir bizimle. Bu hastalıklarla mücadele için harekete geçmediğimizde neler olabileceğini gördük. Virüsün geniş popülasyonlara yayılmasına izin verirseniz, bulaşıcı hastalıkların bir nüfusa neler yapabileceğini gördük ve dersimizi aldık. Bu sebeple Treponema için hemen müdahale etmemiz gerektiğinin altını çiziyorum, çünkü bazen bu hastalıklar bize uyum sağlayıp, aramızda yayılmakta oldukça başarılı olabiliyorlar.”

Kaynak: arkeofili.com, Çağatay Çeliktaş