Dr. Kölemen Cumhuriyet’e konuştu: ‘ABD’de ırkçılık kurumların özünde’

ABD’de, siyahlara yönelik polis şiddetinde bardağı taşıran son damla olan George Floyd cinayetiyle birlikte kurumsal ırkçılık tartışmaları yeniden gündemde. Almanya’da yaşayan siyaset bilimci Dr. Aysuda Kölemen’le, koronavirüs krizinin hemen ardından gelen bu ayaklanmanın kökenlerini konuştuk.

- Siyahlara yönelik polis şiddetinin görüntüleri daha önce de birçok kez infiale yol açmıştı ama Floyd cinayetiyle çok güçlü bir isyan açığa çıktı. Bunun sebebi nedir sizce?

KÖLEMEN- Trump yönetimiyle doğrudan bağlantılı aslında. Trump, Obama’nın başkanlığına bir tepki olarak geldi iktidara. Çünkü beyaz ırkçılar çok rahatsız oldular siyah birinin başkan olmasına ve 8 sene boyunca bilendiler. Bu dönemle birlikte ırkçılık kendini çok daha yüksek sesle ifade etmeye başladı. “ABD’de ırkçılık arttı” demek çok yanlış çünkü ABD’nin hukuk, güvenlik, eğitim ve sağlık yapısı ırkçılık üzerine kurulmuştur.

Irkçılıkla bağlantılı olmayan herhangi bir devlet kurumu ya da siyasi/ekonomik politika yok. Trump da bu yapının bir sonucu olarak, beyazların tahakkümünü tekrardan sağlamak isteyenlerin oyuyla seçildi ve göreve geldiğinden bu yana insanların hayal dahi edemeyeceği kadar açık bir biçimde ırkçılık yaptı, yapılmasını teşvik etti. Tüm bunlar ABD toplumunda bıkkınlık yaratmış durumda. Ülkede 1990’larda büyük ayaklanmalar oldu ama tek bir yerdeydi, Kaliforniya’da. Şu andaki ayaklanmanın benzeri ise daha önce 1968’de yaşandı.

Bunun yanında Trump döneminde yeni olan şey, bu şiddetin ve ırkçılığın akıllı telefonlar ve sosyal medya aracılığıyla daha da görünür olması oldu. Eskiden “ırkçılık meselesini aştık, bakın Obama’yı da seçtik” diyen beyazların dahi yadsıyamacağı şekilde görünür kıldı bu ayrımcılığı.

- Bu patlamanın koronavirüs krizinin ardından gelmiş olması bir tesadüf mü?

Salgının getirdiği ekonomik yıkım ve sağlık krizi, siyahları daha çok etkiledi. Çünkü öncelikle çoğunun sağlık sistemine erişimleri yok veya beyazlara göre daha az kalitede hizmetine erişimleri var. Siyah bir insanın yaşama ortalaması beyazlardan çok daha düşük ve kronik hastalığa sahip olma oranı daha yüksek. Siyahların koronavirüsten daha fazla etkilendiğini bir noktada Beyaz Saray da fark etti ve bu verileri kamuoyuyla paylaştı.

Bu da Trump’ın kendi taraflarına “korona beyaz değil siyah hastalığıdır” mesajını verdiği, “köpek ıslığı” dediğimiz sinyaliydi aslında. Mesaj anlaşıldığı anda ırkçı, muhafazakâr beyazlar, karantinanın kaldırılması için protestolara başladı. Bu da ayrımcılığın son dönemdeki özetiydi. Ancak koronavirüs krizinin yarattığı ekonomik, sınıfsal unsurlar tetikleyici olsa da patlamanın altında yatan gerçek neden, ırkçılık. Trump’la gelen bu gergin ortamda zaten bu olacaktı öyle ya da böyle. Bu kadar büyük olmasının ve şimdi olmasının da demin saydığım faktörlerle ilgisi var.

‘HER SİYAH ÜÇ ERKEKTEN BİRİ CEZAEVİNE DÜŞÜYOR’

- Siyahları öldüren veya işkence eden polisler niye yargılanmıyor, bu cezasızlığın nedeni ne?

Bir polisi yargılamak inanılmaz zor bir şey ABD’de. Polislerin sendikaları var ve bu sendikalar şehir belediyeleri için çalışıyor. Belediye ile sendika arasında yapılan anlaşmalarsa polislerin yargılanmasını neredeyse imkânsız hale getiriyor. Polisler birbirini koruyor. Eğitimlerde polislere, birini öldürdüğünde kendini nasıl savunması gerektiği konusunda dahi öneriler verildiğini biliyoruz.

Örgütlerin muhafazakârlığının yanında adalet sistemi de bireylerden bağımsız olarak ırkçı yapıda. Polisin dünyanın her yerinde çıkışı vatandaşı değil devleti korumaktır aslında ama ABD’de polisin çıkışı, kölelerin kaçmasını engellemekti. Zaten kuruluşu baştan ırkçı olan bir kurum ve bu konuda çok da reforme edilmemiş. 1960’lardan beri siyah erkekleri tutuklayıp hapse atmak üzerine kurulu neredeyse. ABD’li her üç siyah erkekten birisi hayatının bir dönemini hapiste geçiriyor.

- Özellikle protestolardaki yağma olaylarının yaklaşan seçimlerde Trump’ın işine yarayacağı yönünde yorumlar yapılıyor. Trump bu kaostan güçlü çıkabilir mi?

Televizyonlara bakarsanız yakma yıkmalar gösteriliyor ama protestoların çoğu halen barışçıl, daha sonra polis gelip müdahale ettiğinde şiddet olayları başlıyor. Bir de şunu da görmek lazım: Yıkılan ve yakılan bazı yerler zaten yok olması gereken yerler.

Köleliği savunan ve köleliğin kalkmasına karşı savaşmış generallerin, siyasetçilerin her yerde heykeli var ABD’nin güneyinde mesela, bu gibi sembolik noktaların yakılıp yıkılmasında sakınca görmüyorum açıkçası. Trump konusuna gelirsek, hiçbir başkanın böyle bir gerilimden kazançlı çıkması mümkün değil bence. Destekçileri arasında safları sıklaştırdığı da bir gerçek ama merkezde oylarını alması gereken kişiler, gerilimi Trump’ın artırdığının farkında.

- Peki, sadece Floyd cinayetiyle ilgili dört polisin tutuklanması yeterli olur mu sizce?

Siyahların talebi öncelikle ordaki dört polisin tutuklanması ve yargılanması. Fakat daha ötesinde istedikleri, bütün ülkede siyahları öldüren, onlara işkence eden bütün polislerin yargılanması. Bu dört polisin tutuklanması insanları bir nebze sakinleştirebilir aslında ama bu kısa vadede ülke durulsa da, devlet kurumlarındaki bu ırkçılık çözülmedikçe yeni isyanlar da patlak verecektir.

Aslında siyahlar arasında yükselen trend, polis teşkilatının tamamen kapatılması. “Madem köleleri kontrol etmek için kuruldu ve halen bizi kontrol etmek için kullanılan bir sistem, polisi kapatalım” diyorlar. Hayal ettikleri dünyada polisin yerini sosyal devlet, psikologlar, sosyal hizmet çalışanları, sağlık görevlileri alıyor. Ancak bu, şu aşamada pek mümkün görünmüyor.