‘Gergedan’ Edinburgh’da...

DOT, İskoç asıllı oyun yazarı Zinnie Harris’in, Eugene Ionesco’nun “Rhinecoros (“Gergedan)” adlı absürd oyunundan yola çıkarak yaptığı uyarlama ile 70. Uluslararası Edinburgh Festivali’nde yer alıyor. “Gergedan;” Royal Lyceum Theatre Edinburgh ve Uluslararası Edinburgh Festivali ve DOT Tiyatrosu İstanbul işbirliği ile kotarılmış bir ortakyapım. Tabii ki çok sevindirici bir haber ilk kez Türkiye’den bir topluluğun Edinburgh Festivali ana programında yer alması. Oyunun yönetmeni Murat Daltaban. Müzik ve ses tasarımı Oğuz Kaplangı’ya ait. Ece Dizdar, Esin Alpogan ve Oğuz Kaplangı “Gergedan”da rol alan DOT ekibi. Ve tabii ki tüm bu çalışmaların arkasındaki itici güç olarak Özlem Daltaban’ı zikretmeden geçmek istemem...

Ne yazık ki, gidemedim Edinburgh’a. Oyunu izleyemedim. 12 Ağustos’a kadar oynuyor Festivalde. Aldığım duyum, “Gergedan”ın 23 Mart – 7 Nisan 2018 tarihleri arasında yine Royal Lyceum Theatre Edinburgh’da oynanacağı yolunda... Oyunu izleyemesem de hakkında yazılanlara göz attım. Gördüğüm kadarıyla bugüne dek bir olumsuz yazı çıkmış. Geri kalanların hepsi olumlu eleştiriler. Bu kadar da olur... Aslında, kısa sürede bu kadar çok eleştiri çıkması ne hoş bir olay. Dinamik bir ortamı yaratıyor. Oralarda sistem buralardan farklı. Olması gereken de onlarınki...

Güldürü ve politikanın karanlık yüzü buluşuyor

Zinnie Harris’le 1 Ağustos tarihli “The Scotsman” gazetesinde Susan Mansfield’in yaptığı söyleşiden öğreniyoruz ki sanki bu yıl bir Zinnie Harris yılı. Üç büyük oyunuyla katılıyor Festivale. “Oresteia” trilojisi üstüne kurguladığı “Oresteia: The Restless House (Huzursuz Ev),” Ionesco’nun ölümsüz eserinin yeni versiyonu olan “Rhinecoros (Gergedan)” ve “Meet Me at Dawn ( Beni Şafakta Bekle).” Her üç oyunun da bugüne dair vurucu gerçekleri yansıttığını söylüyor yazar ve söz DOT ile yapılan çalışmaya geldiğinde, “DOT’u ilk kez izlediğimde sanki burada Traverse Tiyatrosu’nda bir oyun izlediğimi düşündüm. Murat Daltaban kıvrak bir yönetmen” diyor. Oyunda ve yorumda güldürü ve politikanın karanlık yüzünün nasıl buluştuğunun altını çiziyor Zinnie Haris.

“Gergedan’ı 1959’da yazmış Ionesco ama güncelliğini bugün de koruyor. Aşina olduğumuz, çevremizde yaşayan insanların gergedanlaşmalarını izliyoruz. Hiçbir şeyi önceden kestiremiyoruz çünkü kontrolsüz bir çark dönüyor” diyor Harris. Toplumun uğradığı değişimin altını çiziyor: “Sağın yükselişine dair bir oyun diyorlar, olabilir, ama aslında bir toplumun düşünce tarzının nasıl değiştirilebildiğine dair bir oyun Gergedan.”

Yazılar, düşünceler

6 Ağustos tarihli “The Herald” da Neil Cooper da aynı noktaya değiniyor. Batı dünyasının, hele de post-Brexit ve Trump döneminde, böyle bir senaryoya yabancı olmadığını söylüyor. Aynı şeyin güvenilemez yapıda bir Türkiye için de fazlasıyla geçerli olduğunu vurguluyor. Zinnie Harris’in metnindeki bugüne dair söylemlerin Murat Daltaban’ın yorumunda giderek sertleştiğini, yayıldığını ve böylelikle şiddete meyleden bir toplumun kendi çöküşünü nasıl hazırladığı gerçeğinin altını çiziyor. Oğuz Kaplangı’nın icra ettiği müziğin ötesinde tüm oyuncuların “Gergedan”daki bu boyutları kavramış olduklarını söylüyor...

Benzer saptamaları “The Times”da Ann Treneman yazısında da görüyoruz. DOT ve Royal Lyceum Theatre işbirliğini “büyüleyici ve güçlü bir üsluba sahip” bir çalışma olarak tanımlıyor. Oğuz Kaplangı’nın Türk müziğinin duygulara dokunuşundan söz ediyor. “The Scotsman” (Joyce McMillan) ise Murat Daltaban’ın yorumundaki parıltıya ve bütün olarak oyundaki tiyatral enerjiye, rejideki zekice dokunuşlara değiniyor...

Sonuçta, bu yazıları ve diğerlerini okuduktan sonra bana da tebrik etmek düşüyor tüm emeği geçenleri. Evet, 2012’de İstanbul Tiyatro Festivali’ne “Gergedan” ile konuk olan Theatre de la Ville’in yönetmeni Emmanuel Demarcy- Mota’nın dediği gibi; “Dönem ne olursa olsun; bir kere daha gergedanın peşindeyiz.”