Hükümetin fona dönüştürmek istediği kıdemde yeni sistem ne getiriyor, ne götürüyor?

Hükümet, yıllardır gündeminde olan ve her defasında geri adım atmak zorunda kaldığı kıdem tazminatını fona dönüştürme girişimini tüm itirazlara karşın yeniden masaya getirdi. Fon, bireysel emeklilik modeli olan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin (TES) bir parçası yapılmak isteniliyor. Hükümetin hazırladığı Orta Vadeli Program’da (OVP) TES’in “ekonominin uluslararası sermaye hareketlerindeki oynaklığa dayalı kırılganlığını azaltacağı, reel sektöre TL cinsinden ucuz ve uzun vadeli kaynak sağlayacağı” vurgulanıyor.

Bunun “sermaye piyasalarını derinleştirecek kapsamlı bir reform paketi” olacağı belirtiliyor. OVP’deki açıklama TES’in asıl amacının yeni kaynak yaratmak olduğunu ortaya koyuyor. “Sermaye, piyasa” gibi ifadelerle işçilerin temel güvencesi, en önemli kazanımı olan kıdem tazminatının yana yana getiriliyor olması bile, emeğe bakışı gösteriyor.

TES’in kıdem tazminatı ile birlikte bir diğer ayağının da tüm çalışanları içine alacak “zorunlu bireysel emeklilik sistemi (BES)” olması bekleniyor. Tüm bu gelişmeler ışığında kıdem tazminatında mevcut durum, getirilmek istenilen modeller ile tarafların tutumu 10 soruda şöyle:

MEVCUT DURUM NE ?

En az bir yıllık çalışması olan ve kendi isteği dışında işten ayrılan işçiye kıdem tazminatı ödenmek zorunda. Kendisi işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alamıyor. Ancak evlilik, emeklilik, askerlik, malullük gibi nedenlerle işten ayrılan ya da “haklı fesih” hakkını kullanan işçi de kıdem tazminatına hak kazanıyor. Sözleşme işveren tarafından “ahlak ve iyi niyet kurallarına” aykırılık kapsamında sonlandırılırsa işçi tazminat alamıyor.

NASIL HESAPLANIYOR ?

İşçi bir yıllık çalışması karşılığında bir aylık (30 günlük) brüt ücreti tutarında kıdem tazminatına hak kazanıyor. Bu da brüt maaşın aylık yüzde 8.33’üne denk geliyor.

NE GETİRİLMEK İSTENİYOR ?

2 model üzerinde konuşuluyor. İlkinde yüzde 8.33’lük oranın yüzde 5.33’ü, yani 19 günü mevcut sistemdeki gibi devam edecek. Ancak geriye kalan yüzde 3’lük pay (11 gün) TES’e aktarılacak. İsteğe bağlı olan 2. modele göre ise işveren brüt ücretin yüzde 4’ünü ödeyecek. İşçi asgari ücretli ise brüt maaşın yüzde 0.5’ini, 2 asgari ücrete kadar brüt maaşın yüzde 1.5’ini, 2 asgari ücret ve üzeri brüt maaşın yüzde 2.5’ini karşılayacak. Devlet asgari ücretin yüzde 1’ine kadar destek verecek. Damga vergisi, gelir vergisi indirimi, stopaj indirimi yapacak.

TES’E HAK KAZANMA KOŞULU NE ?

İşçi 60 yaşında tamamlayıcı emeklilik hesabında biriken paranın yüzde 25’ini alabilecek. Kalan tutar ise emekli maaşına eklenecek. 60 yaşından önce ilk kez konut edinme, evlilik, ağır hastalık, işten çıkış (1 kez) durumlarında ise tamamlayıcı emeklilik hesabında biriken paranın sadece yüzde 10-20’si ödenecek.

OLUMSUZ YÖNLERİ NE ?

Sendikalara göre, işçi 75 yaşına kadar toplu para alamayacak. 60 yaşında ancak kıdem tazminatının yüzde 25’ini alabilecek. İşveren çıkışta toplu para yükünden kurtulduğu için istediği zaman, isteği gibi işçiyi işten atabilecek. Fonların getirisi çok düşük. İşçinin kıdem tazminatı eriyecek. Ayrıca Türkiye’de daha önce kurulmuş olan konut edindirme yardımı (KEY), tasarrufu teşvik fonu gibi uygulamaların sonuçlarına da dikkat çekiliyor. Bu arada kıdem fona dönüştürülürse toplu iş sözleşmeleri ile ilave kıdem hakkı alınmasının da önü kapanacak.

HAK KAYBI OLACAK MI ?

Sendikalara göre kesinlikle olacak. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk ise “Kazanılmış haklar korunacak. 30 güne karşı gelen bir yüzde 8.33 oranımız var, bu korunacak” dedi. Selçuk’un açıklaması 1 yıla, 1 aylık brüt ücret anlamına gelen yüzde 8.33’lük oranda değişiklik olacağını açıkça ortaya koyuyor.

NE ZAMAN TBMM’YE GELECEK ?

Hükümet düzenlemeyi Meclis tatile girmeden çıkarmak istiyor. Bakan Zehra Zümrüt Selçuk da müzakerelerin sürdüğünü ve hızlı şekilde çalıştıklarını söyledi. Ancak hükümetin, değişiklik konusunda kıdemi “kırmızı çizgileri” olarak gören sendikaları ikna edebilmesi çok zor. Bu nedenle bir geri adım da olabileceğine dikkat çekiliyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamasına göre TES 2022 yılında yürürlüğe girecek.

YAŞLARA GÖRE NE PLANLANIYOR ?

Hükümet, 25 yaş altı ile 50 yaş üstüne esnek, kısmi zamanlı çalışma getirmek istiyor. Çalışma Bakanı da bu gruplarda part-time çalışmayı teşvik edeceklerini söyledi. Yani işverene destek verilecek. Hükümetin hedefi bu yolla işsizliği düşürmek. Ancak bu, çalışanlar için “belirli süreli iş sözleşmesi” anlamına geliyor. Bu durumda çalışanların kıdem tazminatlarının da ortadan kalkacağına dikkat çekiliyor. TES’in yürürlüğe gireceği 2022 öncesinde ilk olarak bu yaş grupları için kıdem tazminatının yok olacağına işaret ediliyor.

DÜZENLEME PAYLAŞILDI MI ?

Hükümetin son yaptığı toplantıya 3 büyük işçi konfederasyonundan Türk-İş ve Hak-İş davet edildi. Ancak DİSK toplantıya çağrılmadı. Toplantıya katılan Türk-İş yönetimi ısrarla kendilerine yazılı metin verilmediğini savunuyor. Hak-İş’ten ise açıklama yok. İşçi konfederasyonları dışında sendikaların büyük bir bölümü de yapılacak düzenleme hakkında bilgi sahibi değil.

TARAFLARIN TUTUMU NE?

Türk-İş’in “kıdem tazminatına dokunulması halinde genel greve” çıkılacağına yönelik son 3 genel kurulda delegelerin oybirliği ile alınmış kararları var. Genel kurul en üst karar organı olduğu için burada alınan kararlar Türk-İş yönetimini de bağlıyor.

Genel grev kararı bulunan DİSK, kıdem tazminatının fona dönüştürülmesine kesin olarak karşı. Hak-İş ise hak kaybı olmaması kaydıyla fona sıcak bakıyor. Ancak son yapılan toplantıda Hakİş, “zamanlamanın” yanlış olduğuna dikkat çekti.

İşveren örgütleri olan TOBB ve TİSK bu konuda uzlaşı olmasını istiyor. İşçi örgütleri ile uzlaşı sağlanmadan değişiklik yapılmasına karşı çıkıyor. Hükümet ile son yapılan toplantıda da işveren örgütleri “zamanlamanın” yanlışlığına dikkat çekti.