İnsan olma yolunda maceramız (14.12.2020)

İnsanın kökleri; felsefeden genetiğe, antropolojiden arkeolojiye uzanan geniş yelpazede insan denen varlığın yerküredeki macerasını sorgulamıştır. Neandertaller Konuşur muydu? bu arayışın özel bir durağı olarak kendine yer ediniyor.

Bu çalışma; Türkoloji alanında uzmanlaşmış bir isim olan Prof. Dr. Caner Kerimoğlu’nun daha önce ‘Dilin Kökeni Arayışları’ adını taşıyan yazı dizisinin bir bölümü olarak tasarlanmış. Ancak daha sonra Neandertal çalışmalarının göz alıcı kapsamı sayesinde bir kitap bütününe ulaşmış. Gerçekten dolu dolu bir çalışma. Bilime meraklı her yaştan insanın anlayabileceği sadelikte yazılmış ancak akademik kapsamı da asla ihmâl edilmemiş. Bunu özellikle belirtmek istiyorum.

SOY ATALARIMIZ KİMDİ?

İnsanın ön soyları olarak okunabilecek türler yaklaşık beş milyar yıldır var olan yerkürede nasıl ve ne şekilde vardı? Kitap; aslında pek çoğumuzun yanlış bildiği bir durumun altını çizerek insan teriminin muğlaklığına işaret ediyor. Biyolojide türler için farklı terimlerin kullanıldığından işaretle, bizim evrim sürecinin birer basamakları olarak okuduğumuz bütün kategorilerin bilim dünyasında insan olarak tasnif edilmediğini belirtiyor.

Neandertaller de bunun bir örneği. Ancak o; bugün bildiğimiz anlamda insan türünün son şeklini almadan önceki basamağı olarak özel bir tür.

Neandertal yaklaşık iki yüz bin ile yüz bin yıl önce varlık göstermiş, yoğun olarak Avrupa, Orta Doğu ve Avrasya’da yaşamıştı. Peki onları özel kılan neydi. Öteki türler arasından öne çıkaran özellikleri sadece kronolojik bir öğe miydi?

Kerimoğlu; kitapta bu sorunun yanıtına geçmeden önce öteki tüm türlerin ve insansıların varlığına ilişkin verileri tek tek sıralıyor. Ardından az önceki soruların yanıtına geliyoruz. Neandertaller ile ilgili bunca kalıntının bulunmasında onların ölülerini gömme ritüeline sahip olması ana etken. Bu da aslında düşünsel pratiklere, duygusal bilince sahip olabileceklerinin kanıtı sayılıyor.

Bu kesin bilgiler ışığında Caner Kerimoğlu; bize dilbilim ve paleantropoloji çevrelerinde yıllar boyu süren arayışları açımlıyor. Kerimoğlu’nun bu çalışmasını değerli kılan bir başka özellik de literatürü çok yakından takip ediyor olması. Kitapta yanılmıyorsam 2020 yılının başlarına kadar uzanan akademik atıflar yer alıyor. Tüm bu tartışmaların, meraklı ancak sahadan uzak okurların anlayabileceği kadar açık anlatılması dikkate değer.

BENZERLİKLER, FARKLILIKLAR

Kerimoğlu ardından Neandertaller’in dili olup olmadığı ile ilgili ana tartışma konusuna odaklanarak bilim dünyasında bunun yansımalarını konu ediyor. Fosil incelemelerinin ardından Neandertal anatomisinin Sapiens ile benzerlikleri, farklılıkları, ses, gırtlak yapıları, konuşma geni adı verilen FOXP2’nin bu türde de korunumu bilim dünyasında bir ayrışmaya yol açmış ve kitap buna odaklanıyor.

Önemli bilim ve düşün insanlarının başı çektiği akademik tartışmaları teker teker açımlayarak okurlara farklı görüşlerin asal düşüncelerini tanıma fırsatı veriyor.

Bilim dünyasının somut veriler ışında bu konuda ispatlamak zorunda olduğu çok nokta olmakla beraber kitaptan çıkardığımız sonuç; Neandertal denen soy atalarımızın da bir dile ve kültüre sahip olduğu fikrine duyulan inanç.

Caner Kerimoğlu kitabın hem içerisine serpiştirdiği hem de son kısımda ayrı bir bölüm ayırdığı görseller ile konunun betimsel olarak da daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmuş. Okurlar, kitap içerisinde yer verilen internet kaynaklarından da güvenilir bir bilgi havuzuna ulaşma olanağına sahip olabilecekler.

Kaynakça demişken Neandertaller Konuşur muydu?’nun sonunda verilen kaynakçanın devasa hali ne denli sıkı bir eser okuduğunuzu ispatlıyor diyebilirim. Ayrıca kısa bir tarihsel kronoloji listesi ve indeksin de içerikte yer etmesini editoryal anlamda hoş buldum. Getirebileceğim tek olumsuz eleştiri sonuç bölümünün daha uzun olması gerektiğini düşünmem. Kerimoğlu’nun konuyu biraz daha uzun kendi penceresinden sonuca bağlamasını beklerdim.

Evet, kitap bir soru cümlesini başlığına taşıyor. Ancak içerisinde o sorudan çok daha uzun, ilginç, maceralı bir akışın içinde adeta kayboluyorsunuz. Başta dendiği gibi bu koca evrende insanın hikâyesi aslında ne de kısaymış! Neandertaller Konuşur muydu?; dünya maceramızla, atalarımızla kısa fakat verimli bir konuşma için iyi bir fırsat.

Neandertaller Konuşur muydu? / Caner Kerimoğlu / Varyant Yayıncılık / 182 s. / Mayıs 2020