Suha Özkan ve Engin Yenal'dan 'Sedad Eldem ile Söyleşiler'

Sedad Hakkı Eldem (1908-1988), Türkiye’nin yirminci yüzyıldaki modernleşme serüvenini mimarideki dönüşümler aracılığıyla yorumlayan araştırmalar için temel bir başvuru kaynağıdır. Hakkında yapılan çalışmalar onu genellikle Türkiye’nin kültür tarihinde modern ve gelenek arasında özgün yorumlarıyla tartışmıştır. Eldem’in geliştirmiş olduğu mimari ise çoğunlukla yerel ve uluslararası değerlerin etkileşimi çerçevesinde incelenmiştir.

Suha Özkan ve Engin Yenal’ın hazırlığıyla çıkan Sedad Eldem ile Söyleşiler kitabı, Eldem hakkında neredeyse kanıksanmış bu değerlendirmelerin çok daha geniş bir düzlemde yeni ve üretken bir bakışla ele alınabileceğine işaret ediyor. Eldem’in arayışları ve çabası hakkında yeni yorumlara olan ihtiyaca kapıyı aralıyor. Kitaba anı niteliğinde katkı koyan Doğan Tekeli, Turgut Cansever, Orhan Özgüner ve Eldem’in öğrencisi Aygen Törüner’in yazıları ise Eldem hakkında süregiden tartışmaların canlı kalması halinde Türkiye’nin mimarlık tarihinin daima hareketlilik kazanacağını vurgulamaktalar.  
Bu söyleşiler, 1987’de Sibel Bozdoğan, Suha Özkan ve Engin Yenal tarafından hazırlanan “Sedad Eldem Architect in Turkey” kitabı için yapılmış. Söyleşi olarak ise yaklaşık otuz yıl sonra, arada bazı teşebbüsler olsa da ilk kez okuyucuyla buluşuyor.

Özkan ve Yenal, Sedad Eldem ile Söyleşiler kitabında, Eldem’in doğrudan kendi anlatısı üzerinden onun yaşamını, düşüncelerini, arayışlarını, mimari anlayışını ve çabasını sistematik bir akış içinde sunmaktalar. Sonuçta, Türkiye’nin toplumsal ve kültürel tarihi içinde modernleşme periyodlarındaki dönüm ve kırılma anlarını çarpıcı detaylarıyla yansıtabilen bir yapıt meydana getirilmiş.
Sedad Eldem ile Söyleşiler kitabının genç nesil araştırmacılara sunduğu olanakların yanı sıra, anı niteliğinde paylaşımlara da yer vermiş olması kitaba farklı bir anlam yüklüyor. Örneğin, Turgut Cansever’in “fani dünyadaki” son eserinin, Sedat Eldem ile Söyleşiler kitabı için kaleme aldığını bu sayede öğreniyoruz.

Eldem’in Söyleşiler kitabında aktardığı “aslında güdümlü hiçbir mimarinin uzun vadede sonuç veremeyeceğini, mimarinin belli bir mimari olabilmesi için artık ne milli ne de gayrimillî bir disipline bağlı tutulmasının gerekmediği” düşüncesi, Eldem hakkında olagelen kanıksanmış yargıları sorgular niteliktedir. Hatta Eldem’in “insanın olgunlaştıkça ya da görüşlerini arttırdıkça birçok şeyi bavul gibi taşımak istemeyeceğini” belirten ifadesi, onun hakkında günümüze dek sıklıkla çizilmiş ve alışagelen “tutucu” portrenin Eldem’in pekâlâ çok kolay dışına çıkabildiğini gösteriyor.

Kendisi için “…benim yapıtlarımın hepsi sonuna kadar nasıl olması icap ettiği düşünülmüş ve neticesi alınmış eserlerdir”  şeklindeki yorumu ise, oldukça keskin ve açıklayıcı.

Özetle, Sedad Eldem ile Söyleşiler kitabının Eldem’in tüm yaşamına damgasını vuran Türk evi ve millî mimari gibi ısrarlı betimlemelerin Eldem için sanıldığı kadar “takıntılı” bir önerme olup olmadığını yeniden düşünmek için oldukça değerli bir malzeme sunuyor. Sedad Hakkı Eldem’in asıl dert ettiği hususların, çağındaki uluslararası ve ulusal yönelimleri ve reflekslerin birbirleriyle çelişip çatışmasının dışında başka hangi yollarla mimari diyaloğa girebileceğine ilişkin seçenekler üretmek olduğu izlenimi doğuyor.
 
Sedad Eldem ile Söyleşiler / Suha Özkan, Engin Yenal / Literatür Yayıncılık / 200 s.