Tüketim çakıldı

Ekonomik kriz vatandaşın tüketim harcamalarında büyük düşüşü beraberinde getirdi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) verilerine göre temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsayan 2018’in üçüncü çeyreğinde, tüketici kredileri ve kredi kartı harcamaları (kur etkisinden arındırılmış) reel olarak yıllık yüzde 12.52 oranında azaldı. Kriz yılı olan ve ekonominin yüzde 4.7 küçüldüğü 2009’da bile üçüncü çeyrekte bu kalemde küçülme yüzde 0.79’da kalmıştı.  

2018’in üçüncü çeyreği, TL’nin rekor düzeyde değer kaybettiği, enflasyonun yüzde 24’ü aştığı (eylül) ve faizlerin hızla arttığı bir dönem olmuştu. Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre, bankaların ihtiyaç kredileri (TL) için uyguladığı ortalama yıllık faiz 28 Eylül haftasında yüzde 38.53’e ulaşmıştı. Artış ekimde de sürmüş ve 5 Ekim haftasında bu oran yüzde 39.03’e yükselmişti.
2017’deki yüzde 7.4’lük yüksek büyüme içinde özel tüketim harcamalarının katkısı yüzde 59 ile ilk sırada yer almıştı. Tüketici kredileri ve kredi kartları ile yakından ilişkili özel tüketimdeki daralma ekonominin üçüncü çeyrekten itibaren nasıl yavaşladığını ortaya koyuyor.

Sadece gıda arttı

Kriz, perakende satış rakamlarına da yansıdı. Takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla perakende satış hacmi ağustosta bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1.3 arttı. Öte yandan, artış sadece gıdada gözlendi. Gıda, içecek ve tütünde bu rakam yüzde 4.9 olurken, gıda dışı perakende satış takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla ağustosta yıllık yüzde 0.5 azaldı. Bilgisayar, kitap ve iletişim aygıtlarında düşüş yıllık yüzde 1.8, elektrikli eşya ve mobilyada yüzde 10.9 oldu.

Otomotivde sert iniş

Otomotiv Distribütorleri Derneği (ODD) Genel Koordinatörü Hayri Erce, geçen yıl 980 bin olan Türkiye otomotiv pazarının bu yıl yüzde 38.8 daralarak 600 bine, gelecek yıl da yüzde 25 daralarak 450 bine düşmesini beklediklerini açıkladı.

Krizin vatandaşa etkisi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Tüketici Güven Endeksi’nde de net şekilde görülüyor. Eylülde tüketici güveni yüzde 13.2’lik rekor düşüşle 59.3 puana gerilemişti.

Yerli fakirleşti, yabancı harcadı

TL’deki büyük değer kaybıyla birlikte vatandaşlar tüketimi kısarken, yabancılar artırdı. Dolar ve Avro’nun TL karşısında büyük değer kazanmasıyla Türkiye’de alışverişi artıran yabancıların, haziran-eylül döneminde kartla yaptığı ödemeler geçen yıla göre yüzde 91 artarak 21 milyar TL’ye ulaştı. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) verilerine göre, bu artışla beraber 2017 yılının haziran-eylül döneminde yüzde 5 olan yurt-içinde yapılan kartlı ödemeler içindeki yabancı payı, 2018 yılının aynı döneminde yüzde 7’ye ulaştı. Yabancı kartlarla yapılan ödemelerin ortalama işlem tutarı 616 TL olarak gerçekleşti. Yabancı kartlarla yapılan ödemelerin yüzde 32’sini ise internetten yapılan kartlı ödemeler oluşturdu. Yaz döneminde yabancı kartlarla yurtiçinde yapılan ödemelerin sektör özelinde dağılımı incelendiğinde, en fazla artışın yüzde 143 ile elektronik eşya sektöründe görüldü. Elektronik eşya sektörünü yüzde 108 artışla giyim ve aksesuar, yüzde 101 artışla seyahat acenteleri, yüzde 99 artışla konaklama ve yüzde 91 artışla hava yolları sektörleri takip etti.