Türkiye bilimden uzaklaşıyor

Türkiye, siyaseti her şeye alet eden tavrı ile bilimi de uluslararası arenadan uzaklaştırıyor. Son örnek Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜBİTAK’ın akademisyenlere yönelik siyasi tasfiyeleri ve bilimsel araştırmalarını sürdürmelerini engelleyen tutumu nedeniyle Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi’nin (CNRS), TÜBİTAK ile ilişkilerini dondurma kararı. Kararın CNRS ile TÜBİTAK’ın ortak projelerini yakından etkileyeceği gibi, çok ciddi başka yansımalarının da olacağı belirtiliyor. Zaten hemen ardından CNRS de TÜBİTAK ile ilişkilerini dondurdu. Fransa ortaklığında AB, Eureka ve diğer ikili işbirliği projelerinin de etkilenme ihtimali yüksek. İşin bir de acı yönü Bilimler Akademisi’nin yazılı duyurusu dışında akademik dünyadan özellikle de üniversitelerden tepkinin gel(e)memesi.

En kötü döneminde...

1960 yılında ulusal bilim politikalarına yön vermek amacıyla kurulan ve son yıllara kadar Türkiye’nin en önemli bilim kurumlarından TÜBİ- TAK, tarihinin en kötü dönemlerinden birini yaşıyor. 2011 yılında çıkarılan kanun hükmünde kararname ile tamamen siyasi denetim altına alınan kurum lise ve ortaokul öğrencilerine yönelik açtığı proje yarışmalarında “dua okunup muska üflenen fasulye deneyleri”, TÜBİTAK Popüler Bilim Yayınları’nın bünyesindeki Evrim Teorisi ile ilgili kitapların basım ve satışını durdurması gibi icraatları ile sıkça gündeme gelmişti. TÜBİTAK Başkanlığı tarafından 17 Mart 2017’de ULAKBİM DergiPark hizmetinden yararlanan bütün dergilerin editörlerine bir yazı yollandı. Bu yazı ile dergi sorumlusu, editör, editör yardımcısı, hakem kurulu üyeliği gibi görevleri bulunan bilim insanlarının kamu görevinden ihraç edilmiş veya açığa alınmış bulunması halinde durumlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması konusunda dergi yönetimlerine sorumluluk yüklendiği belirtildi ve gelişmeler hakkında TÜBİTAK’ın bilgilendirilmesi istendi.

Masumiyet karinesi

İlk tepki Bilim Akademisi’nden geldi. 10 Nisan’da açıklama yaparak “Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye’nin bütün bilim insanlarına eş mesafede durması ve haklarında herhangi bir kesinleşmiş yargı kararı olmayan bilim insanlarına, evrensel ve anayasal bir ilke olan masumiyet karinesi çerçevesinde yaklaşması gereken bir bilim kurumudur. Hukukun ihlal edilmesi karşısında uygulanacak yaptırımların da sadece hukuksal olması gerekir. Bir bilim etiği ihlali olmaksızın bilim insanlarının araştırma kanallarının kapatılması, desteklerinin kesilmesi, dergi yayıncılığının engellenmesi, son dönemde benzer nice karar gibi Türkiye’de bilimin gelişmesi açısından ağır bir darbedir” dedi. Hatırlarsanız, Bilim Akademisi, 2011 yılında aynı TÜBİTAK ile aynı KHK kapsamında Türkiye Bilimler Akademisi’nin de bağımsızlığını sona erdirilmesi ile istifa eden bilim insanları tarafından kurulmuştu.

Bu durum nelere yol açabilir?

Bilimsel araştırma özgürlüğü bir ülkenin kalkınmasındaki temel dinamiklerden biri. Fikir özgürlüğü olmayan toplumlarda yaratıcı düşünce de oluşamıyor ve eninde sonunda ekonomik gelişme de tıkanıyor. Barış İçin Akademisyenler bildirgesine imza atan bir bilim insanı anlatıyor. “TÜBİTAK’tan aldığımız projenin bir türlü ödemeleri gelmiyordu. Tıkanmıştık. Sonunda bizim proje ekibinin başındaki arkadaşa bir telefon geldi. Tıkanıklığın sebebinin ben olduğum söylendi. Önemli bir projeydi ve devam etmesi gerekiyordu. Ayrıldım ekipten ve anında ödeme çıktı.” Bunları anlatan profesörün o dönemde daha üniversitedeki görevi devam ediyordu ama sıranın kendisine geleceğini bildiği için emekliliğini istemeye hazırlanıyordu. Artık emekli. Benim ismimi vermemde bir sakınca yok ama projenin bundan zarar görmesini istemiyorum dediği için ismini vermiyorum. Bu örneklerden sadece biri. İhraç edilen akademisyenlerin daha önce başlamış olan TÜBİTAK destekli projelerinin ödemelerinin durması bilime de indirilmiş bir darbe.