Türkiye olarak kemerleri bağlamalıyız

Aslında eylül ortasında Irak’taki İran yanlısı milislerin Suudi Arabistan’ın Aramco petrol tesislerine yönelik hibrit roket ve drone saldırısından beri ABD ile İran arasında Irak’ta düşük yoğunluklu bir çatışma vardı. Aynı şekilde son bir senedir ABD ve İran yanlısı milisler Suriye’nin petrol zengini Deyr ez Zor bölgesinde de çatışma halinde. Ancak aralık sonu Bağdat’taki ABD elçiliğinin İranlı milislerce abluka altına alınması ve bir ABD’li güvenlik görevlisinin öldürülmesi bardağı taşıran son damla oldu. Amerikan medyasındaki yorumlara göre, zaten ABD güvenlik ve istihbarat bürokrasisi Süleymani’nin hareketliliğini altı aydır takip ediyormuş. Sanırım elçilik ablukasından sonra Trump’a bir karar teklifi sunuldu ve en sonunda o da bu saldırının kararını aldı. Tabii sosyal medya paylaşım ve açıklamalarından saldırının azil süreciyle sıkışan ve 2020 Kasım seçimlerine hazırlanan Trump’ın saldırıyı iç siyaset malzemesi olarak da gördüğünü anlıyoruz. Saldırı sonrası ABD’de iki görüş öne çıkıyor: İlk görüş, “İyi oldu, İran ABD’yi çok test etti ve hak ettiğini aldı” şeklinde saldırıyı olumluyor ki Trump’ın Cumhuriyetçi muhafazakâr tabanı çoğunlukla bu görüşte. İkincisiyse “Bu mevcut gerilimi kontrolsüz yükseltecek, gereksiz ve aşırı provokatif bir saldırı oldu” teziyle saldırıyı eleştiren görüş. Buna muhalif demokratlar daha yakın. Görünen o ki saldırı sonrası İran’la çatışma aynen bizim Barış Pınarı Operasyonu sonrası Türkiye ilişkileri gibi ABD seçim sürecinde bir iç siyasi malzeme haline geldi.  

Hafta sonu İran Milli Güvenlik Yüksek Konseyi toplandı. Toplantıdan çıkan karara bakacak olursak İran, hemen, doğrudan ve sansasyonel bir misillemede bulunmayacak. İntikamını zamana yayarak ve soğuk almaya çalışacak. İran, Afganistan-Irak-Suriye-Körfez-Yemen-Kuzey Afrika hattındaki paramiliter güçleri ile eşzamanlı farklı yerlerde ABD askeri hedeflerine yönelik doğrudan çatışmaya girmeden roket tacizleri ve bombalı eylemler saldırılar planlıyor ve hazırlıklara zaman kaybetmeden başlamış durumda. Bu da belki senelere yayılacak bir düşük yoğunluklu çatışma dönemi demek. Yani vekâlet savaşlarının temel bir dinamik olduğu, belirsiz ve kestirilemez bir alacakaranlık kuşağına giriyor bölgemiz. O nedenle Türkiye olarak kemerleri bağlamamız ve evimiz camdan olduğu için başkasının evine taş atmamamız lazım zannımca. 

Savaşı, ABD ile İran arasında konvansiyonel yani nizami bir harp olarak tanımlıyorsanız bu olmaz. Çünkü İran ordusu konvansiyonel olarak yani tankla, topla, uçakla ve gemiyle ABD’ye kafa tutamaz. Zaten artık savaş dediğimiz şey Suriye ile uzun soluklu ve düşük yoğunluklu çatışmalar, suikastlar, vekâlet savaşları, drone savaşları, özel askeri şirketlerle yönetilen hibrit karakterli, az maliyetli ve az politik riskli bir güç mücadelesine dönüştü. Artık savaş topyekûn mobilizasyon gerektirmiyor ya da savaş ilanı. 

Trump ne tür bir saldırı emri verdiğinin farkında. Buna biz yüksek değerlikli ve provokatif bir eylem sonrası yatıştırma stratejisi diyebiliriz. Trump’ın burada bence mesajı İran’a değil uluslararası kamuoyuna. “Son 2-3 senede İran bölgesel anlamda çok yayıldı ve pan-Şii emelleri için pek çok ülkede silahlı milis güçleri kurdu ve onları vesayet odağı haline getirdi. Buna artık izin veremezdik” mesajı veriyor. 

Aynen. ABD 1979 Kasımı’nda başlayıp dört ay süren Tahran Büyükelçiliği baskınının bir benzerinin yaşanmasına izin vermedi. Bence bu saldırı yaratacağı sonuçlar açısından 1979’dan beri ABD-İran ilişkilerindeki en kritik olaylardan biri. 

Bu güç artırımı yani “surge” stratejisi ABD yönetimine göre çatışma bölgelerindeki ABD misyonlarının ve Amerikalıların korunması maksadıyla. Görünen o ki Irak ve Suriye’deki ABD askeri sayısı artacak ve Suriye’de İran yanlısı milislere yönelik ABD ile YPG arasındaki işbirliği derinleşecek. Bu kuvvet artırımı bence diplomatik olarak Türkiye’nin hayrına değil. Saldırı sonrası bölgeden çekilme emareleri veren ABD, şimdi askeri anlamda daha güçlü şekilde geri dönüyor. 

Yani bence Süleymani’nin ABD drone’ları tarafından Lübnan dönüşü ve Bağdat’ta öldürülmesi çok sembolik. Hatta ABD medyasında “Saldırı yaratacağı etkiler açısından 11 Eylül saldırıları kadar önemli” yorumları yapılıyor. Ben katılıyorum bu yorumlara, çünkü bu saldırı önümüzdeki on yılları etkileyecek potansiyele sahip. 

İsmail Kaani, Kasım Süleymani kadar karizmatik bir komutan olmasa da, operasyonel savaş deneyimi ve Horasan eyaletinden hemşerisi olan İran lideri Ali Hamaney’e yakınlığı ve ona sadakatiyle ön plana çıkıyor. Yine operasyonel anlamda Süleymani daha çok Irak, Suriye ve Lübnan gibi Batı Şii dünyasında etkinlik gösterirken Kaani’nin etkinlik ağı genelde Doğu Şii dünyası yani Afganistan, Pakistan ve Orta Asya ülkelerini kapsıyor. Bu açıdan bakıldığında Kaani liderliğindeki zaten tanıdığı Doğu Şii dünyasında yani Afganistan ve Pakistan’da daha agresif ve ABD karşıtı bir strateji izleyebilir. Ancak Kuzey Afrika, Yemen, Suriye ve Irak’ı tanıması için biraz zaman lazım. 

Ankara saldırının olduğu cuma günü akşama kadar “resmi bir pozisyon” alamadı. Akşam saatlerinde Dışişleri Bakanlığımız bir açıklama yaptı. Cumartesi günü de İran Cumhurbaşkanı Ruhani’nin Cumhurbaşkanı Erdoğan’la telefon görüşmesi yaptığını biliyoruz. Burada Ruhani’nin Ankara’dan destek talebi not edilmeli. Saldırı sonrası Ankara iki konuda hızla bir karar noktasına doğru gidiyor: Bunlardan ilki Türkiye artık Irak’taki resmi iktidarla İran yanlısı paralel iktidarın gri alanda yan yana durma siyasetinin sonuna geliyor. Artık bir seçim yapmalı. Diğeriyse bugüne kadar Ankara, Rusya ve İran bloku ile ABD’yi birbirlerine karşı iyi kullandı. Aralarındaki gri alanlardan ve güç mücadelesinden istifade etti. Ancak artık bu stratejinin sonuna geliniyor. Bence ABD de, Rusya-İran bloku da artık “Ankara’ya tarafını seç” baskısını artıracak.  

Süleymani’nin öldürülmesini kimler, nasıl karşıladı?  

Bence bu saldırıya sevinmek de üzülmek de anlamsız. Türkiye’nin konuya ideolojik olarak nötr ve reelpolitik yaklaşması lazım.  

Bence ilk aylarda Ankara’nın önünde diplomatik anlamda hem ABD hem de Rusya-İran blokundan çok gollük paslar gelecek. Yani her iki taraf da Ankara’nın kalbini kazanmak için “havuç/ödül” stratejisi uygulayacak. Ama hem ABD’den hem de Rusya-İran blokundan gelecek “tarafını seç” baskısı arttıkça Ankara için denge siyasetini sürdürmek zorlaşacak. Yani Ankara’nın artık aktif çatışmanın tarafı olan ABD ve İran ile aynı anda bir şey olmamış gibi ikili ilişkilerini sürdürmesi giderek zorlaşacak. Yine ABD’nin İran yanlısı milislerle hem Irak hem de Suriye’de aktif çatışma sürecine girdikçe YPG ve PKK’nin desteğine ihtiyacı artacak gibi. Zaten daha dün ABD’nin Suriye’deki Deyr ez Zor bölgesine asker ve silah-teçhizat sevkıyatı yapması bunun açık göstergesi. Acaba İran yanlısı milislerle mücadelede ABD ile YPG işbirliği arttıkça Ankara ABD’yi ikna etmeye mi çalışacak, yoksa Rusya-İran blokuna mı yaklaşacak? Bu soru aslında Türkiye dış politikasının neye evrileceğinin, yüzümüzü Batı’ya mı yoksa Asya’ya mı döneceğimizin de cevabı. 

Bu son saldırının ilk kurbanı Irak olacak gibi duruyor. Artık Bağdat’taki resmi hükümet ile İran yanlısı paralel iktidarın gri alanda yan yana durma siyasetinin sonuna geldik. Artık Irak’ta her siyasi aktör Bağdat ile Tahran arasında bir seçim yapmak zorunda kalacak. İlginç şekilde Irak, ABD’yi tercih etmekle İran’ı tercih etmek arasına sıkışacak. Bu ileride ABD’nin 2003 işgali gibi bir sürece de evrilebilir yani bir dejavu yaşayabiliriz. Bir de ben Irak’taki ABD ile İran arasında yaşanacak sert güç mücadelesinin zaten defacto olarak Şii Güney, Sünni merkez, kozmopolit Bağdat ve Kürt Kuzey şeklinde özetleyebileceğim dörtlü yapı arasındaki bağı daha da zayıflatacağını öngörüyorum. Irak jeopolitik görünüm itibarıyla ne yazık ki bir toparlanma değil, bir dağılma sürecinde. 

Yakın gelecekte evet. Süleymani’nin Bağdat’ta ABD tarafından öldürülmesi en çok İsrail’e yarar. Ama kısa vadede. Uzun dönemde bölgede kaos artarsa bu kaos İsrail’i de içine çekebilir. Gerçekten hassas bir dönem ve İsrail ordusu alarmda. 

Şu an “bekle gör” politikası takip ediyor. Ama bakın Rusya da Suriye ve Irak’ta Süleymani kontrolündeki pan-Şii ve İran yanlısı silahlı milis güçlerinden rahatsızdı. Aslında Esad da onlardan rahatsız. Yalnız ben Moskova’nın Astana süreci partneri Tahran’ın da çok fazla yıpranmasına izin vermeyeceğini düşünüyorum. Acaba İran ABD ile Rusya arasında yeni bir işbirliği sürecini mi yoksa çatışma sürecini mi tetikleyecek? Acaba Rusya, İran ile ABD arasında arabulucu rolüne bürünecek mi? Bence bu soruların cevaplarına göre Rusya bir pozisyon belirler. 

ABD saldırısında ölen El Mühendis de Kasım Süleymani gibi önemli bir isim. El Mühendis, İran’ın Irak sahasında askeri etkisinin derinleşmesinde, Haşdi Şabi’nin kurumsallaşmasında, IŞİD sonrası dönemde Kerkük gibi birçok yerde peşmergenin yerini Haşdi Şabi’nin alması gibi kritik pek çok sürecin arkasında olan bir isim. Yine El Mühendis hakkında ABD elçiliğine yönelik ablukanın da azmettiricilerinden biri olduğu iddiası var. Kısaca herhangi birinden bahsetmiyoruz. Onun öldürülmesi de Haşdi Şabi’nin statüsünü ve Bağdat üzerindeki Şii askeri vesayetin geleceğini etkileyecek.