'Yaratıcılık dünyanın umududur'

Hermann Vaske, Why Are We Creative: The Centipede’s Dilemma (Neden Yaratıcıyız ?: Kırkayağın İkilemi/ 2019) adlı çekimi 30 yıl süren belgeselinde çok sayıda ünlüye ‘Neden Yaratıcıyız ?’ sorusunu sordu. Vaske’nin aldığı yanıtlar ilginç ve düşündürücü. Vaske bu sorgulamaya David Bowie ile başladı. Outside adlı klibinin senaryosunu da yazan Bowie “Öyküden çok görsellikle ilgileniyorum. Yaşlandıkça hikaye formatı bana eski moda, antika bir engel gibi gelmeye başladı” der.

Oyuncu John Cleese, bir psikiyatristle zihin üstüne kitaplar yazdığını, çok kuralcı bir toplumda yaşandığı zaman iki farklı sistemi biraraya getirmenin zorluğunu, çocukluklarında iki farklı sistemi birleştiren insanların çok yaratıcı olduklarını, çok benzer iki ebeveynden doğan çocuğun yaratıcı olamayacağını vurgular. Yönetmen, çizgi romancı Marjane Satrapi’nin (Persepolis) çocukken aynaya bakıp kendi kendine konuştuğunu, şimdi de tek başınayken ürettiğini irdeler.

Şarkıcı Björk, “Yaratıcılık dışında bir şey yapamam” der. Müzisyen B.B.King “Babam bana hep çalışmam gerektiğini, çalışırken elinden gelenin en iyisini yapmalısın dediğini, bunun da yaratıcılıktan geçtiğini” belirtir. Kendini hep dışlanmış duyumsayan oyuncu Diane Kruger (Paramparça), diğer insanlardan farklı olmak istediğini açıklar. Isabella Rossellini, annesi Ingrid Bergman, babası yönetmen Roberto Rosselini olduğu için “Aynı meslek grubunda kaldım” der. Netflix’in ortak kurucusu ve CEO’su Reed Hastings başta herkesin yaratıcı olduğunu, yaşam pratikleri devreye girince herkesin yaratıcı kalamayacağını vurgular.

Mimar Zaha Hadid, yaratıcılığın doğuştan olmadığını, düşüncelerle geliştiğini, düşünceleri geliştirmek için çalışmanın, fikir üretmenin önemli olduğunu irdeler. Oynarken gündelik farkındalıklardan uzaklaştığını söyleyen Willem Dafoe, kendini oyuncudan çok bir şeyler yapan, hareket eden biri olarak tanımlar.

YARATIM BAĞIMLILIĞI

Yönetmen Jim Jarmusch, fotoğrafçı Georg Baselitz ile müzisyen Blixe Bargald, farklı açılardan bakmanın önemini, ters açıdan bakıp gerçeği tersine çevirerek yaratıcı olunacağını savunuyorlar. Moda tasarımcısı Yohji Yamamoto,"İnsanlar bir şeyler yapıyorlar çünkü anlaşılmak istiyorlar. Anlaşılmak isteyen sıradan insanlar ve anlaşılmak isteyen sanatçılar arasında fark var. Bazıları hiç duramazlar, yaratmadan yaşayamazlar" diyor. Yönetmen Isabel Coixet, yaratıcılığı tedavisi olmayan bir hastalık, bir virüs olarak tanımlıyor. 

VAROLUŞ KORKUSU

Yaratıcılığn en büyük kaynaklarından birinin en derin varoluş korkuları olduğunu anlayan Hermann Vaske, gerilimin ustası David Lynch ile konuştuğunda şu yanıtı alır: "Her insanda  yaratıcılık dürtüsü vardır, bir fikir bulup onu filmleştirmekten daha heyecan verici bir şey yoktur."

YARATICILIK DEĞİŞİMDİR

Aktivist grup Pussy Riot’un üyesi Nadya Tolokonnikova, Sibirya’dan geldiğini, Sibirya’nın Rusya’nın kıçı olduğunu, kıç olmak istemediği için yaratıcı olduğunu belirtir. 

Dine, politikaya, erke meydan okuyan Marilyn Manson yaratırken aşırı uçlardan esinlendiğini, provokatör olduğunu açıklar. 

Birey kendini ne zaman güvensiz hissederse yaratıcılık  o zaman ortaya çıkıyor. Bu durumda akla şu soru geliyor: Ortak bir yaratıcılık teorisi var mı?

Oyuncu Jeanne Moreau “Yaratıcılık özgürce yapılınca insan daha sağlıklı olur. Yaratıcılık insanların salt sanatla ifade edemeyeceği usdışı bir sırdır. Yaratıcılık dünyanın, insanlığın umududur” der.

POLİTİKA VE YARATICILIK

2000’de Dünya Ekonomi Forumu Davos’a giden Vaske burada dünya liderlerine yaratıcılığın gücüyle ilgili görüşlerini sordu. Yasser Arafat, “Adil, kapsamlı, kalıcı bir barış çözümü için yaratıcı olmalıyım” yanıtını verir. Mihail Gorbaçov, “Politik liderlikteki eksiklikler politikadaki vizyon eksikliğinden, dünyadaki değişimleri anlamamaktan doğar” diyerek meslekdaşlarının dar görüşlülüğünü eleştirir. 

“Politikacılar sadece politikacı olmak isterler, sıradanlığı överler, demokratik değişimi en son onlar getirirler” diyen moda tasarımcısı Vivienne Westwood “Değişim kültürle olur, ben kültüre inanırım, politikaya inanmam” der. Oyuncu-yönetmen Angelina Jolie, “Sanat değer verilen bir şeyle  birleştirilirse  insan kendini eğitebilir” yanıtını verir.

YARATICILIK VE TİNSELLİK

Hermann Vaske’nin “Yaratıcılık dünyanın sorunlarını çözebilir mi?” sorusunu tinsel lider Dalai Lama şöyle yanıtlar: “Hayal gücü ve yaratıcılık sayesinde insan öteki canlılara göre daha hızlı gelişir. Bu dinamik yaratıcılık yanlış ve olumsuz amaçlar içinde kullanılabiliyor. Yaratıcılık, insan zekası ve sıcak kalplerle dengelenmelidir.”

YARATICILIK VE BİLİM

Yaratıcılık mı bilim mi daha önemlidir sorusunu Stephen Hawking, “İyi bilim için yaratıcı olunmazsa eski formüller tekrarlanır. Umutla yola çıkmak yolu bitirmekten çok daha iyidir” diyerek yanıtlar.

KIRKAYAĞIN İKİLEMİ

Yönetmen Michael Haneke, neden yaratıcıyız sorusunu “Kırkayağa neden yürüdüğü sorulmaz çünkü kafasının üstüne düşer” diyerek Gustav Mahler örneğini verir. “Mahler, Freud’un kendisini analiz etmesini ister. Freud, Mahler’e analizi boşver yoksa yaratıcılığını kaybedersin” der.

Yaratıcılığın evreninde ortak bir düşünce bulunur: Ben benim ve farklı olmaktan korkmuyorum. 

Popüler kültürün yaygınlaştığı, vahşi kapitalizmin hüküm sürdüğü, iklim dengesinin bozulduğu, adaletsizliğin, eşitliksizliğin, yoksulluğun, eğitimsizliğin iyice arttığı günümüzde dünyanın, insanların her zamankinden çok yaratıcılığa gereksinimi var.

Hermann Vaske’nin çektiği, 30 yıl süren, Umberto Eco, Spike Lee, Sean Penn, Peter Gabriel, Pele, Brian Eno, Quincy Jones, Milos Forman, Charlotte Rampling, Nelson Mandela, Yoko Ono, Quentin Tarantino, Harvey Keitel gibi çok sayıda ünlünün yer aldığı Why Are You Creative ? :The Centipede’s Dilemma (Neden Yaratıcıyız ? : Kırkayağın İkilemi/ 2019) etkileyici, düşündürücü, ilginç bir belgesel.