Yazar Ece Temelkuran: Kötülükte sınır aşıldı

Bir süredir Zagreb’de yaşıyor Ece Temelkuran. Yazmak için ilk uzaklaşışı değil bu onun. Daha önce de Tunus’a, Beyrut’a, İngiltere’ye gitmiş, yolculuklardan hep kitapla dönmüştü. Yine öyle olacak besbelli. Ama onun dönüşünü ve yeni kitaplarını beklerken, daha önce farklı mecralarda yayımlanmış yazılarından oluşan bir kitabı düştü önümüze: “İyilik Güzellik”. Biz de bu vesileyle Temelkuran ile e-posta aracılığıyla bir söyleşi yaptık ve aklımıza takılanları sorduk.

'70’lere öykünmek bir tepki aslında

- “Birkaç yıldır, ülkede yaşayan herkesin değerler dünyası büyük bir saldırıya uğradı. Gözlerimizin önünde bütün temel değerler; kötülük ile iyilik, doğru ile yanlış, güzel ile çirkin neredeyse yer değiştirdi” diyorsunuz kitabınızın girişindeki yazıda. Bir yandan da iktidardaki hükümet sürekli olarak bir “değerler” tutturmuş gidiyor. Milli değerler, manevi değerler, değerler eğitimi... Bu bağlamda nasıl okuyorsunuz bu değerler dünyasının değişimini?

Sanırım artık “Eskiden her şey daha güzeldi” sözü, sadece klişe bir melankoli ya da tatlı bir nostalji değil. Eskiden her şey güzel değildi ama bu kadar kötü değildi hakikaten. Ülkede yaşayan insanın kumaşını değiştirecek derinlikte bir değişim geçirdi Türkiye, geçiriyor da. Gençlerin durmadan Münir Özkul’lu filmlere atıfta bulunması, 1970’lere öykünmesi hep bu zorla yaşattırılan dönüşüme bir tepki. Siyaseti aşan, insanlardan ahlaken de değişmesini talep eden bir dönüşüm bu. Berkin Elvan’ın ailesinin kalabalıklara yuhalatılmasını sadece siyasi bir projeyle açıklayamazsınız. Türkiye’nin yarısı, hangi siyasetten olursa olsunlar, bugün bu zorla dönüştürmeye karşı çıkıyorsa, bu, büyük oranda politik değil ahlaki seçimlerinden kaynaklanıyor. Sınırsız itaat, utanmazlık, arsızlık, vasatlık, cahilliğe övgü... Bunlar bizim “milli değerlerimiz” değil, kimsenin değerleri olamaz. İnsanlar bugün gündelik hayatlarında boğuluyorlarsa bunun nedeni bütün bu rezaletin değerler sistemi olarak dayatılmasından. İktidarın bugünkü sıkıntısı siyasetine uygun, övünebileceği ne değerler sistemi bulabiliyor ne de rol modelleri. Bulabilselerdi işimiz daha zor olurdu.

‘Edebiyatın görevi yok’

-  Yine kitaptan hareketle soralım: Onca kötülük varken edebiyattan bahsetmek ahlaken bir suç mu hakikaten?

Edebiyat, en azından benim gibi yazarların yaptığı edebiyat, hayatın dışında bir iş değil. “Devir/ Dilsiz Kuğular Zamanı” romanı, benim bunca kötülüğe verdiğim cevaptı. Çünkü sadece kötülük değil yaşadığımız sürecin nedeni. Aynı zamanda, tıpkı kanadı kırılmış kuğular gibi, uçabildiğimizi unutmamamız da bu berbat duruma düşmemize neden oldu. Edebiyatın bir görevi olduğunu düşünmüyorum. Ama yaşanılan zamana ahlaki bir cevap vermenin edebiyatın ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyorum. Öte yandan, “İyilik Güzellik”te de söz ettim; bu değerler savaşı insan düşüncesini iyi ve kötü gibi bir karşıtlığa sıkıştırıyor. Oysa hayal etmek bu ikiliğin ötesinde bir kudret. Ve bu ikiliğin ötesine geçemezsek insanın o en kıymetli yeteneğini kaybediyoruz.

- Kitabı yazarken “iyilik, güzellik ve kötülük” üzerine düşündüğünüzü ama kitabın adından kötülüğü attığınızı söylüyorsunuz. Neden gerek duydunuz buna?

Hatırlatmak için. “Nasılsın?” sorusuna “İyilik güzellik” diye cevap verdiğimiz zamanlar vardı, bunu hatırlatmak için. Hatırlamak, tıpkı uçabildiğini hatırlayan kuğular gibi, insana cesaret verebilir zor zamanda. Türkiye bugün sanırım en çok böyle bir siyasete özlem duyuyor. İnsanın iyi ve güzel bir varlık olduğunu hatırlatan siyasete ve bunun bir parçası olarak da böyle bir ahlaka. Bir de sürekli kötülükten söz etmek yenilgiyi bir politik kimliğe dönüştürüp kemikleştiriyor. Bu döngüyü kırmak için attım kötülüğü.

‘Diğer yüzde elliyi anlatmaya inanıyorum’

- Bir süredir Zagreb’desiniz. Yurtdışından bakınca Türkiye’ye, ne görüyorsunuz, ne hissediyorsunuz?

Türkçe konuşan ve yazan birinin Türkiye’ye “yurtdışından bakması” diye bir şey mümkün mü, emin değilim. Gördüğüm ve en çok canımı yakan şey muhalif kesimin yenilgi duygusunun bir sonucu olarak öfkesini kendinden olana yöneltmesi. Bugün mesela Osman Kavala gözaltında. Biraz önce sözünü ettiğim değerler kavgasında iyiyi, doğruyu, güzeli savunan bir adamdır Osman Kavala ve bakıyorum kendini bu cephede gören insanlar iktidarın karalama kampanyasına kendini kaptırıyor. Selahattin Demirtaş için de aynı şey geçerli, cezaevindeki Cumhuriyet ekibi için de. Aynı tarafta durduğumuzu anlamak için daha ne kadar acı çekilmesi gerekiyor? Beni içeriden de dışarıdan da bakınca en çok kahreden şey bu.

- Size Türkiye’yi sorduklarında ne söylüyorsunuz insanlara, ne anlatıyorsunuz?

Hikâyenin tamamını anlatmaya çalışıyorum. Çünkü biliyorsunuz uluslararası dikkat bir ülkeye dönünce genellikle iş işten geçmiş olur ve sadece son sahnedeki delilik üzerine konuşulur. Genellikle anlatmaya çalıştığım şey bunun, özellikle 1980’de başlayan tarihsel bir süreç olduğu. Önemsediğim şeylerden biri de Türkiye’nin bu iktidardan ibaret olmadığını anlatmak. Ben diğer yüzde elliyi anlatmaya inanıyorum.

- Daha mı kötüye gidiyor her şey sizce Türkiye’de? Yoksa umut ışığı belirdi mi?

Artık kötülükteki sınır aşıldı, bundan sonrası bence fars sadece. Değişecek bence her şey. Öyle bir sezgim var. Muhalefet uzun süredir moral üstünlük sahibi aslında da bunu politik inisiyatife dönüştüremiyor. Yine itiş kakış ama hep birlikte yaşayabileceğimiz bir ülke yeniden kurulacak, ben buna inanıyorum.

Cumhuriyet mitinglerinden bayram kutlamasına

- Bu yıl Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının her zamankinden daha coşkulu olduğuna tanık olduk? Bunu nasıl yorumlamalı sizce, halk Cumhuriyet’e sahip mi çıkıyor?

Bir zamanlar birçok insanın sıkıcı bir zorunluluk olarak algıladığı ulusal bayramlar şimdi muhalefetin son direniş kalesine dönüştü. O zaman İstanbul entelejansiyası çok kızmıştı da Cumhuriyet Mitingleri sırasında bunu yazmıştım. Aradan yıllar geçti, o Cumhuriyet Mitingleri’ne kızanlar şimdi Cumhuriyet Bayramı kutluyorlar. İnsanların muhalif tavırlarını ortaya koymak için meşru ve siyasetler üzeri görünen simgelere ihtiyacı var, bayramlar da bu simgelere dönüştü. Fakat iş maalesef Onuncu Yıl Marşı’nı diskoteklerde daha da daha da yüksek sesle çalmakla olmuyor. Sözü olmayan bir muhalefete kimse dönüp bakmaz sonunda, bir hınç alma ayinine dönüşür. Sanırım bu da anlaşılacak yakın zamanda.

‘Umut genç kadınlarda’

- Türkiye’de son günlerde kadınlar yine sokaklarda...

Bu sefer müftülere nikâh yetkisi verilmesini protesto ediyorlar. Buradan nasıl destek çıkmak istersiniz onlara? Destek vermek isterim de bunu destek vermek için değil, gerçekten inandığım şey bu olduğu için söyleyeyim: Türkiye’de bakınca “İşte iş buradan çözülecek” dediğim tek şey genç kadınlar. Kendilerini korumakla kalmayacak bence yeni lideri de onlar çıkaracak, yeni politikayı da onlar yapacak. Ablalardan, teyzelerden feyz almalarını öneririm bir tek. Zira bu ülkede çok birikmiş kadın mücadelesi deneyimi var.