Yıkılmış kentte hâlâ umut var

Bir yıllık kâbusun ardından 13 Kasım’da IŞİD’den kurtarılmış “hayalet kent” Şengal’in sakinlerinin izindeyiz... Şengal’in üzerine çeken ölümü dün aktarmıştım. Ezidi kültürü için önem taşıyan Şengal’de şu anda neredeyse sadece kenti kurtarmış olan KDP ve YNK (KYB) peşmergeleri ile PKK’nin askeri gücü HPG (Halk Savunma Birlikleri), YJA-STAR (Özgür Kadın Birlikleri), Ezidi örgütlenmesi YBŞ (Şengal Direniş Birlikleri) ve YPJ-Şengal (Şengal Kadın Savunma Güçleri) var. Şehir ahalisinin pek çoğu Irak’a ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya gitmek zorunda kalmış olsa bile Şengal Dağı ve Rojava’daki Newruz kampında hâlâ geri dönmek için şehirlerinin ve kasabalarının tümüyle temizlenmesini bekleyenler eksik değil. HPG kontrolündeki Şengal Dağı’nda geçen sene IŞİD’le ilk çarpışmalarda açılan HPG kontrolündeki koridorda, dağın yamaçlarında buz gibi bir havada çadırlarda yaşıyorlar. Bir kısmı da sınırın öte yanında Rojava’nın Türkiye sınırında Cudi Dağı manzaralı Newroz kampında barınıyor.

Eve dönme hayali

13 Kasım’da gelen haberle sevinmişler, evlerine yakında dönme umutları canlanmış. Çoğu IŞİD katliamını tarihte maruz kaldıkları diğerlerine ekleyip “73. Ferman” diye andıkları katliamdan sonra Şengal Dağı’nda sersefil olanlar... BM’nin ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (KBY) yahut Rojava’daki kanton yönetiminin sağladığı yardımlarla ayakta kalma savaşı veriyorlar. Türkiye sınırının kapalı olmasından ve yardım alamamaktan şikâyet ediyorlar. Sünni Arapların çoğunun ya kaçtıklarını yahut IŞİD’e katıldıklarını anlatıyorlar. Hıristiyanların çoğu da ya KBY altındaki Erbil/Hewler ile Duhok’a ve yurtdışına gitmişler.

Kamplarda Kürtçe ve seçmeli olarak dördüncü sınıftan sonra Arapça ve İngilizce dersler verilen okullar açılmış. Ezidilerin en büyük derdi eğitim. Rojava kantonu yönetimi özellikle Newroz kampında eğitim için seferber olmuş. Ezidilere yaşadıklarını Arapça ismiyle andıkları “DAEŞ”i ve evlerine dönme hayallerini soruyoruz...

10 gün dağda

46 yaşındaki Zehra, Şengal’in Rambusi Herbi köyünden. Üç çocuğuyla 10 günü Şengal Dağı’nda geçirmiş. “Kimse yardım etmedi, peşmergeler zaten kaçmışlardı, sonra gerillalara rastladık” diyor. IŞİD amcasının kızını çocuklarıyla birlikte götürmüş. Eşi Ömer ve oğlu Ezidi Özgürlük ve Demokrasi Hareketi TEVDA’ya katılmışlar. Peki evine dönecek mi? “IŞİD’den temizlesinler hele bir geri döneceğiz” derken, kararlı görünüyor.

26 yaşındaki Hayat, Arapçasıyla “Daeş” dediği IŞİD militanları Şengal’de yaşadıkları Heşuhade mahallesini bastığında şehrin sırtını dayadığı dağ yolunu kullanarak kaçanlardan. Dağda bir çocuğu doğmuş. Şu anda Irak’ta annesinin yanında kalıyor. 2 ve 7 yaşları arasındaki diğer üç çocuğu ve eşi ile çadırda yaşıyorlar. Eğitimi yok. “Ezidi kızları okula göndermezler” diyor önce 4 yaşındaki kızı Aliza’yı işaret edip, “Ama ben kızımı okula göndereceğim” diye ekliyor.

Ben savaşmam

16 yaşındaki Asima Kasım, Şengal’in Sibare Hıdır kasabasından. Sekiz kişilik ailesiyle katliamdan kaçanlardan. “Şengal Dağı’nın yarısını yürüyerek geçtik” diyor. Kasabadayken okula hiç gitmemiş, eğitim almayı istiyor. Yaşıtı olan bazı kızların ellerine silah alıp IŞİD’le savaştıklarını söylediğimde “Yok ben elime silah alıp savaşmam” diyor.

Peşmergeler bizi bırakıp gitti

70 yaşındaki Şemmu Hodeyda Şengal’in Şibase Hıdır kasabasından. Ailesini sorduğumda 17-18 kişi diyor önce. “Kaç torun var” diye sorunca, gülümseyerek “Var 10-15 kadar” yanıtını veriyor. “Okula gönderdiniz mi bari” diye soruyorum. Şemmu amca eğitime önem veren Ezidilerden, “Hepsi okula gitti” diyor. “Peki niye Ezidi halkı genelde göndermiyor” diye sorunca, “Eskiden şeyhler okullar haramdır derlerdi, hele de kızlar için... O yüzden okula göndermezler bizim oralarda” diye anlatıyor. Kendisi 1959’da Şengal’de lise diplomasını almış. 8 kızını da okula göndermiş. Bir tanesi akademi bitirmiş, detayını anlatamıyor ama bitirmiş. Evine dönmek tüm arzusu. Peşmerge güçlerini yaşadıklarından sorumlu tutuyor, “Peşmergeler bizi bırakıp kaçtılar. Bir daha onları istemiyoruz” diyor.

Toplumumuzu eğitmek gerek

Şilan Süleyman 17 yaşında. Şengal’in Tıl Kasal köyünden. O eğitim almış Ezidilerden, altı yıl okula gitmiş. 4 kızkardeş, 3 erkek kardeş olmak üzere yedi kardeşin en büyüğü olduğu için ailesine yardım etmek gerektiğinden daha fazla okumamış. “DAEŞ geldiğinde biz fazla mücadele vermeden kaçtık. Halk önce direnmeye çalıştı ancak peşmergenin de kaçıp gittiğini görünce fazla dayanamadık, vazgeçtik” diye anlatıyor. Altı gün dağda kalmışlar. Yürüyerek Rojava’dan YPG gerillalarının açtığı koridora kadar gelmeyi başarmışlar. Kamptaki koşulların bir yıl içerisinde daha iyi hale getirildiğini anlatırken, “Belli kurumlar oluşturuldu, kadınlar ellerinden gelen işleri yapıyorlar. Çocuklar için okullar açıldı. Toplumumuzu eğitmek lazım” diyor. Onun köyü Tıl Kasal hâlâ DAEŞ’in elinde ve “DAEŞ tümüyle temizlenmeden geriye dönemeyiz” diye de ekliyor.

Yedi gün dağda sersefil olduk

sersefil olduk Şilan Süleyman 17 yaşında. Şengal’in Tıl Kasal köyünden. O eğitim almış Ezidilerden, altı yıl okula gitmiş. 4 kızkardeş, 3 erkek kardeş olmak üzere yedi kardeşin en büyüğü olduğu için ailesine yardım etmek gerektiğinden daha fazla okumamış. “DAEŞ geldiğinde biz fazla mücadele vermeden kaçtık. Halk önce direnmeye çalıştı ancak peşmergenin de kaçıp gittiğini görünce fazla dayanamadık, vazgeçtik” diye anlatıyor. Altı gün dağda kalmışlar. Yürüyerek Rojava’dan YPG gerillalarının açtığı koridora kadar gelmeyi başarmışlar. Kamptaki koşulların bir yıl içerisinde daha iyi hale getirildiğini anlatırken, “Belli kurumlar oluşturuldu, kadınlar ellerinden gelen işleri yapıyorlar. Çocuklar için okullar açıldı. Toplumumuzu eğitmek lazım” diyor. Onun köyü Tıl Kasal hâlâ DAEŞ’in elinde ve “DAEŞ tümüyle temizlenmeden geriye dönemeyiz” diye de ekliyor. Ejder Kaço, 27 yaşında. Şengal’in Sıva Hıdır kasabasından. Eşi, annesi ve bir çoğuyla katliamdan kaçıp yedi gün dağda sersefil olmuşlar. Ailesinin bütün erkekleri Ezidilerin oluşturduğu direniş gücüne katıldığında kalanlarıyla ilgilenmek onun sorumluluğu olmuş. “Çatışma ortamı bitsin evlerimize geri dönmeyi planlıyoruz” diyor.