Hukuk, felsefe, özgürlük ve Hegel!

Resim: MITCHELL NOLTE

HEGEL’İN DEVLETİ VE ÖZGÜRLÜK!

Zordur felsefe... Düşünce kalabalığı değil tersine düşünce sistematiğidir. Belli bir mantık ve matematik çerçevesinde dünyayı, insanı, düşünceyi, kavramları, kısaca olanları anlama çabası ve neden-sonuç ilişkisi içinde belli bir sıraya koyma girişimidir.

Zordur filozofları anlamak... Bir filozof ve düşünceleriyle okuyucu olarak mesafe koymak, anlamaya çalışmak zorlu ve engebeli bir yolculuktur.

İşte Dr. İsmet Tekerek de, belli ki zorlu bir yolculuğa çıkmış bu çalışmasıyla. “Hegel’in Hukuk Felsefesi ve Özgürlük” adlı bu tezin ve kitabın yolculuğuna zaman zaman tanık olmuş biri olarak bu zorlu yolculuğun içine bizzat girip çıkmışlığım da vardır.

Özellikle Hegel’in etik ve hukuk alanında belli bir neden sonuç ve karşıtlıklar silsilesi içinde kurduğu mantığı anlama sürecinde birlikte yaptığımız o sıkı tartışmaları dün gibi anımsıyorum. Kimi zaman Hegel’in kendini bile konuk ettiğimiz o yorucu tartışmaları…

Kitap, Hegel’in de çağdaşı ve dostu Goethe’nin Faust’undan Mephistopheles’in şu sözleriyle açılıyor:

“Değerli dostum, bütün teoriler soluktur,/ Yalnız hayatın ağacıdır yeşil olan. ”

Kitabın önsözünde şöyle yazıyor Tekerek:

“Tarihin hiçbir döneminde görülmedik ölçüde, sermayenin ya da finans kapitalin bu kadar belirleyici olduğu, yukarıdan aşağıya, yeri geldiğinde aşağıdan yukarıya, ‘yeni ve evrensel’ iddiasıyla toplumsal yaşamı manipüle ettiği, böylesi tekil ve tümel bir dünyada, artık güçlü bir tekil devletin varlığından söz etmek, dahası böyle bir yapı içinde özgürlük ile devleti ilişkilendirmek romantik bir başkaldırı ya da klasik bir geriye dönüş olarak değerlendirilebilir.

Ancak Hegel ile öncülleri ve ardıllarının penceresinden bakıldığında bunun böyle olmadığı görülecektir. Çünkü özgürlük ve Hegel'in devleti arasında diyalektik bir ilişki vardır.

Son kertede, insanı birey- topluluk ilişkisi içinde var eden ve de onu, başkalarıyla birlikte insan yapan ‘özgürlük’ de, onun mutlak, tinsel ve ideal devletinde karşılığını bulur, bulacaktır da.”

HUKUK FELSEFESİ

Tekerek’in çalışması, Hegel’in özgürlük kavramının ne olduğunu hukuki boyutta sorgulayan ve birey- devlet ilişkisi bağlamında “özgürlük”ün nerede ve nasıl konumlandığını inceliyor.

Giriş bölümünde, özgürlük kavramının ve Hegel’in filozof olarak öneminin ve özgürlüğe verdiği değerin genel olarak irdelendiği kitap üç bölümden oluşuyor.

Birinci bölümde, Hegel’in yöntemi, öncülleri ve ardılları incelendikten sonra, onun hukuk felsefesi ve bu bağlamda özgürlüğe nasıl bir yöntemle yaklaşılacağı konularında okuyucu bilgilendiriliyor.

İkinci bölüm, artık özgürlük kavramına Hegel’in hangi yöntemle ve farklı açılardan yaklaştığı konusunda derinleşilen bir bölüm. İde olarak özgürlüğün görüngübilimsel boyutu, İde olarak özgürlüğün tarihsel boyutu, İde olarak özgürlüğün teolojik boyutu, ide olarak özgürlüğün epistemolojik boyutu enine boyuna tartışılıyor.

SOYUT HUKUK VE ÖZNEL AHLAKLILIK!

Üçüncü bölüm, Hegel’de özgürlüğün hukuksal boyutuna ayrılmış. Bu bölümde Hegel’in hukuk felsefesine dair görüşleri ifade edildikten sonra onun özgürlük ve hukuk felsefesi arasındaki bağlantıdan yola çıkılarak Soyut Hukuk (Kişilik, Hak, Mülkiyet ve Sözleşme, Haksızlık), Öznel Ahlaklılık-Moralitat başlığı altında (Öznellik, Eylem, Olması Gereken Şey Bağlamında Nesnellik, Amaç ve Sorumluluk, Niyet, İyilik ve Vicdan) Hegel’in kavramları açımlanıyor.

Hegel’in “Sittlichkeit” sözcüğüyle de kavramsallaştırdığı etik yaşam dünyasına girilerek Aile ve Doğal Tin, Sivil Toplum: Fenomenal Tin, Özgürlüğün Somut Olarak Evrenselleştiği Moment: Devlet silsilesi bağlamında onun bireyden devlete karşıtlıklar ve sentezlerle ilerleyen tinsel devlet kavramına ulaşılırken, her aşamada özgürlük kavramı da inceleniyor.

ETİK VE MORAL!

Kişilikten öznelliğe, hak-haksızlık ve mülkiyetten amaç ve sorumluluğa, aileden, sivil topluma ve nihayet tinsel ama özgür devlete ulaşan Hegel’in ethik ve morali de içine alan hukuk felsefesi ve bu felsefe içinde konumlandırdığı özgürlük kavramına yönelik eleştirileri de içine alan bir bölüm daha eklenerek kitap tamamlanıyor.

Sonuç bölümünde, romantik dönemde yaşamış bir filozof olan Hegel’in özgürlük anlayışı, özellikle negatif özgürlük ve pozitif özgürlük hakkındaki görüşlerini de içeren hukuk felsefesi ile ardından gelen yirminci yüzyıl toplumları, Marks ve takipçileri, günümüz arasındaki ilişki değerlendirilerek Hegel’in özgürlük anlayışına eleştirel bir yaklaşım da getiriliyor.

İncelemede Sonuç bölümünün ardından Kısa Terimler Sözlüğü, Kaynakça ve İndeks yer alıyor.

İnsanı, dünyayı, kendini sorgulamayı ilke edinmiş okuyucuların okuması ve özgürlük üzerine Hegelce tekrar düşünmesi dileğiyle...

Hegel’in Hukuk Felsefesi ve Özgürlük / Dr. İsmet Tekerek / Kitap Yurdu, KDY Akademik Yayınları / 303 s. / 2021.