Zerzevan Kalesi nerede? Zerzevan Kalesi'nin tarihi

Zerzevan Kalesi, Diyarbakır ile Mardin arasında bulunur.  2020'de Dünya Mirası Geçici Listesi'ne giren kale Roma İmparatorluğu döneminde sınır garnizonu olarak kullanılmıştır. Zerzevan adının Kürtçe'deki altın kelimesinden türetildiği düşünülmüştür. Zerzevan Kalesi’nin antik ismi büyük ihtimalle Samachi'dir.

Kalede 2014 yılında kazı çalışmaları başlamıştır. Bu çalışmalarda 2014 yılına başlayan kazılar sonucu 12 metre yüksekliğinde, bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 22 metre yüksekliğinde gözetleme kulesi, kilise, saray, konut, kaya mezarları, hamamlar, tahıl ve silah depoları ile 54 su sarnıcı ortaya çıkarılmış. 2017 yılında bulunan Mitras Tapınağı günümüzde kalenin en çok ilgi çeken yapısı konumundadır.

ZERZEVAN KALESİNİN TARİHİ

Zerzevan kalesinin geçmişinin Asur dönemine kadar uzandığı düşünülmektedir. Mevcut mimari kalıntılar ve kazı çalışmalarında ele geçen buluntular, alanın M.S. 3. yy’da kullanıldığını gösteriyor. Stratejik konumu nedeniyle  birçok Roma- Sasani mücadelesine tanıklık etmiştir.  Zerzevan,  İslam orduları tarafından fethinden sonra jeopolitik önemini kaybetmiştir.

60 dönümlük alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, yeraltı ibadethanesi, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kale, tarihe ışık tutuyor.

Zerzevan kalesinin kazı Heyeti Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun kale ile ilgili şu bilgileri veriyor:

"Buranın bu kadar ilgi çekmesinin, bu kadar merak uyandırmasının nedeni Roma'nın gizem dini Mithras var. Bütün ayinleri yer altı tapınaklarında ve büyük gizlilik içinde yapılıyor. Zerzevan Kalesi de dünyada en iyi korunmuş Mithras tapınaklarından birisine sahip. Biz bu yılki çalışmalarda Mithras ile bağlantılı yeni yapılar bulduk ve aslında kutsal alana girişten önce birçok yapının, kutsal alandaki törenlerin düzenlendiği yerle bağlantılı olduğunu gördük ve bu alanda çalışmalarımızı yoğunlaştırdık. Mekanların Mithras ile bağlantısına bakarsak 1700-1800 yıllık mekanlar bunlar. Tapınakta ayinler yapılırken gerek koridorlardan gerekse farklı yapılardan giriş yapılıyor. Bu nedenle bunun bu gizem dini ile ilgili olduğunu düşünüyoruz ve kazıları da bu nedenle Mithras Tapınağı ile bağlantılı yapılarda sürdürüyoruz. Tabii farklı alanlarda çalışmalar yapılıyor ama şu an ağırlığımızı biraz daha bu Mithras Tapınağı'na bu Roma'nın gizem dinini içinde barınan Mithras'ın batısındaki ve burayla bağlantılı yeni bulunan yapılarda sürdürüyoruz. Mithras ile bağlantılı koridorlar ortaya çıkarmıştık. Şimdi koridorlarla birlikte baktığımız zaman tapınağa geçişi sağlayan yapılar var. Bunlar üstü kapalı ve dışarıdan tapınağın da görünmediği, tapınağı da kapatan yapılar. Yapı kompleksi olduğunu söyleyebiliriz" dedi.

Törenlerin bir kısmının bu yapılarda gerçekleştirildiğini düşündüklerini söyleyen Doç. Dr. Aytaç Coşkun, "Ana ibadet edilen yere doğrudan giriş yapılmıyor ve muhtemelen bunlar Mithras'ın ritüelleriyle ilgili olmalı ve yeni bulunan yapılar da çok odalı yapılar. Törenlerin bir kısmının buralarda yapıldığını düşünüyoruz. Buradan belli töreni gerçekleştirdikten sonra asıl törenin yapıldığı Mithras'a yani tapınağın içine giriş yapılıyor. Mithras Tapınağı ile bu yapılar arasındaki yapıyı tam anlamıyla söyleyebilmek için kazıların tamamlanması gerekiyor. Mithras ayininde birçok aşamalar ve farklı törenler var. Bir gizem dini olduğu için çok fazla dışarıya açıklanmıyor. Bu nedenle biz Mithras ile ilgili bilgileri daha çok arkeolojik bulgular ve söylencelere göre söyleyebiliriz. Buradaki çalışmalarla tapınağın içinde hangi törenler düzenleniyor ona bakacağız. Tapınağın içindeki törenleri biliyoruz, çünkü çalışmayı tamamladık. Hem kompleks yapılar var tapınakla bağlantılı hem de farklı koridorlar var. Bu da belki tapınaktaki derecelere göre kademeli olarak bu koridorlar ve bu büyük kompleks yapılar kullanılmış olmalı. Özellikle Mithras'ın batısındaki çalışmaları bu yılın sonunda tamamlamayı düşünüyoruz. Tapınağın hemen yanında sığınak yapısı var. Aslında yeraltına devasa yapı inşa etmişler. Bu sığınak yapısı 5 havalandırmalı, döner merdivenli, yeraltına inşa edilmiş çok büyük bir galeri. 400 kişinin barınabileceği bir yapı. Fakat biz bu yapının da Mithras Tapınağı'na yakın olması ve bu yeni ortaya çıkardığımız kompleks yapılarla bir arada olması sebebiyle orada da yine Mithras ile ilgili ayinlerin düzenlendiğini düşünüyoruz" diye konuştu.