Lüksemburg’da sabahın erken saatlerinde tramvayla Kirchberg’in göğe uzanan cam kuleleri arasında şehir merkezine doğru gidiyorum. Pencereden bakınca Avrupa Birliği (AB) kurumlarının bayrakları rüzgârla dalgalanıyor. Bu küçük ülke, dünyanın finans merkezlerinden biri olmanın ötesinde, dijital hakların geleceğini şekillendiren yeni dijital yasalar hazırlıyor. Place d’Armes’a doğru inerken fark ediyorum. Bu şehir sadece sokaklarını değil, verilerini de temiz tutuyor. Burada dijital dünya insanın hizmetinde; gözetimde değil, güvende. Lüksemburg’da teknoloji sadece yeni cihazlar ya da uygulamalar değil, vatandaşı koruyan yasalar anlamına geliyor.
AB’nin “Genel Veri Koruma Tüzüğü”, Lüksemburg’da ek şeffaflık ve anlık veri erişim haklarıyla yürürlüğe girdi. Devlet kurumlarına ve özel sektöre zorunlu siber güvenlik protokolleri getirildi. Platformlar için çift seçenekli onay, algoritmik öneri kısıtlamaları, 18 yaş altına reklam yasağı… Lüksemburg’un dünyada bir ilk olarak yürürlüğe koyduğu dijital vatandaşlık yasaları halkın e-devlet ve internet üzerindeki verilerini güvence altına alıyor. Kamu ulaşımı bedava, kişi başına düşen milli gelir Avrupa’nın zirvesinde. Fakat bunlar artık Lüksemburg’u anlatmaya yetmiyor. Son iki yılda ülkede dijital dünyayla ilgili beş temel yasa kabul edildi. Adeta bir dijital anayasa yazıldı. Şimdi küçük bir ülke, devletin dijitaldeki varlığını, vatandaşın çevrimiçi haklarını ve büyük teknoloji şirketleri karşısındaki bireysel direncini kanunla güvenceye alıyor.
VİTRİNLERDE VERİ POLİTİKASI
Dar taş sokaklardan Grand Rue’ye doğru yürürken vitrinlerdeki karekodlar dikkatimi çekiyor. Telefonumla taradığımda sadece fiyat değil, ürünün topladığı veri türleri de görünüyor. Satıcı genç kadın anlatıyor: “Yeni DSA yasasıyla cihazınızdan hangi verilerin toplandığını açıkça göstermek zorundayız. 2022’de yerel uyarlaması yapılan Digital Services Act, platformlardan mağazalara kadar herkese şeffaflık yükümlülüğü getirdi” diyor.
Lüksemburg’da dijital dönüşüm üzerine çalışan bağımsız araştırmacı Claire Bintner ile konuşuyoruz. Ona göre mesele sadece teknoloji değil, doğrudan demokrasiyle ilgili: “Sosyal medya platformları bir tür kamusal alan haline geldi. İnsanlar burada haber alıyor, fikir beyan ediyor, örgütleniyor. Ama bu alanın kuralları özel şirketler tarafından belirleniyor. Lüksemburg, bu keyfiliğe yasal çerçeve çizmek istiyor.”
Claire, özellikle DSA (Dijital Hizmetler Yasası) ile “çevrimiçi kamusal alanın” tıpkı bir meydan gibi düzenlenmesi gerektiğini söylüyor. Yasalar nefret söylemini, manipülasyonu ve algoritmik ayrımcılığı önlemeye çalışıyor.
‘YASA SERT AMA NET’
Adolphe Köprüsü’ne çıkıyorum, altımdan geçen tren raylarıyla birlikte şehrin iki yüzü birleşiyor. Bir yanda tarihi binalar, diğer yanda modern finans merkezleri. Köprünün ortasında “selfie” çeken iki gencin yanına gidip “Dijital yasalar yaşamınızı etkiliyor mu” diye soruyorum. Biri gülerek cevap veriyor: “En azından hangi reklamı neden gördüğümü biliyorum. Ve istemiyorsam artık görmüyorum.”
Akşamüstü Grund semtine iniyorum. Nehir kıyısında oturan bir grup üniversiteli, okullar tatil olmasına rağmen dizüstü bilgisayarlarıyla bir proje üzerinde çalışıyor. Lüksemburg’un kripto varlık düzenlemelerinin aslında girişimciler için güvenli bir çerçeve sağladığını anlatıyorlar. “Yasa sert ama net” diyorlar, “Hangi kurallara uyacağımızı biliyoruz.
Her birimizin birer dünya dijital vatandaşı olduğumuz bu yeni dünya düzeninde, Lüksemburg’un dünyada bir ilke imza atarak yürürlüğe koyduğu dijital vatandaşlık yasalarının diğer ülkelere örnek olması tek dileğimiz. Eve dönerken gençlerin ‘Eskiden böyle bir şeyin olduğunu bile bilmezdik. Şimdi her şey şeffaf. Devlet artık cebimizde ama bizden habersiz hiçbir verimize ulaşamaz’ sözleri ne kadar da güvenli değil mi?
