Arnavut genç İsmet Toto: Atatürk’ü örnek aldı, anlattı, kurşuna dizildi

Gençlik yapılanmaları hakkında araştırma yapması için Almanya ve İtalya’ya gönderilen, incelemelerinin ardından Arnavutluk için Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türkiye’nin örnek alınması gerektiğini söyleyen İsmet Toto, 1935’te yazdığı Gazi Kemal Atatürk kitabında, “Atatürk’ün Türkiye’de uyguladığı milli kültür ve milli bilincin korunarak uygarlaşmak” modelinin uygulanmasını önerdi. Toto’nun, kitabında, “Bu ender adam ne kadar büyüktür, hayal etmek bize çok kolay görülebilir, aslında inanılmaz zordur. Onun büyük çabası büyük bir Türkiye’nin ruhudur” ifadelerini yazdığını vurgulayan Doç. Dr. Halil Özcan, “Arnavut toplumunun sosyal ve siyasi yapısını Mustafa Kemal’in fikirlerinden ilham alarak yenileyebilmesi için kaleme alınmış bir manifestodur” dedi.

Başkent Üniversitesi’nden Doç. Dr. Özcan, bir dönem Arnavut Gençlik Başkanlığı da yapan, 1908’de doğan ve 1937’de idam edilen Arnavut gençlik liderlerinden İsmet Toto’yu ve kitabı “Gazi Kemal Atatürk”ü Cumhuriyet’e anlattı. Gençlik organizasyonları hakkında bilgi edinmesi için Arnavutluk hükümeti tarafından Almanya ve İtalya’ya gönderilen Toto’nun, burada yaptığı gözlemler ile Arnavutluk’un sorunları için çare aramaya başladığına işaret eden Özcan, “Toto, ülkesinin İtalya’ya bağımlı siyasetinden memnun olmadığı için Arnavutluk Kralı’nı ve yönetimini sorgulamaya başladı. Dönemin önemli gazetelerinde yazılar yazan Toto’nun önerilerinin temelini, ‘Arnavutluk yönetimi model olarak Atatürk’ün Türkiye’sini örnek almalı’ ve ‘yönetim ideolojisi olarak Arnavutçuluğu (Arnavut milliyetçiliğini) benimsemeli’ fikri oluşturdu” dedi.

‘KEMAL’İN DESTANI’

Daha sonra Osmanlı’yı, Türkiye’yi ve Atatürk’ü anlattığı “Gazi Kemal Atatürk” adıyla Arnavutça bir kitap yayınlayan Toto’nun, “bu kitap ile ilham aldığı Atatürk ve devrimlerini kendi ülkesinin gençliğine ve aydınlarına esin kaynağı ve rol model olarak sunduğunu” vurgulayan Özcan, “Toto, ülkesine, ‘Atatürk’ün Türkiye’de uyguladığı milli kültür ve milli bilincin korunarak uygarlaşmak’ modelini uygulamasını önerdi. Kitap, çağdaş Türkiye’nin kurucusuna saygı, hayranlık ve Arnavut halkına verilen çok güçlü bir mesajdı. İsmet Toto’nun bu mesajı aynı zamanda, Arnavut toplumunun sosyal ve siyasi yapısını Mustafa Kemal’in fikirlerinden ilham alarak yenileyebilmesi için kaleme alınmış bir manifestodur” diye konuştu. Özcan, kitabın kapağında ise Toto’nun “Bu ender adam ne kadar büyüktür, hayal etmek bize çok kolay görülebilir, aslında inanılmaz zordur. Onun büyük çabası büyük bir Türkiye’nin ruhudur” ifadelerinin yer aldığını belirtti. Özcan, kitabın editörünün ise “Arnavutçaya kazandırılan ‘Kemal’in destanı’na ait bu eserden okumayı bilen Arnavutların neredeyse tamamının hoşlanacağını” notunu düştüğünü kaydetti.

‘ASRIN ATEŞİYLE AYDINLANDI’

Kitabın 14 bölümden oluştuğunu ve Toto’nun; Atatürk’ün ailesini ve eğitimini, İttihat ve Terakki’nin faaliyetlerini, Çanakkale Savaşı’ndaki kahramanlıklarını, Kurtuluş Savaşı’nı, TBMM’nin açılışını, Sakarya Savaşı’nı, Lozan Anlaşması sürecini, Türkiye’yi ve devrimleri anlattığına dikkat çeken Özcan, şunları kaydetti:

“Toto’ya göre, yüksek idealleri olan büyük insanların kaderi Atatürk’ün kaderine benzer. Küçük insanlar öngörüsüz oldukları için küçük hırslarına yeniliyorlar. Büyük idealleri olan Atatürk yalnızdır. Türkiye, Türkiye’nin küçük gazileri sayesinde cesaretli ve aydınlanmış olan bütün milletlerin gittiği yere yani Türk neslinin istediği yere gidecektir. Türk ve Türkiye kavramını açıkladıktan sonra Türk vatanını da şu çarpıcı sözlerle ifade eder; ‘Türkiye, yaşadığı asrın ateşi ve idealleriyle aydınlanan yeni bir vatandır.’”

‘HER SAVAŞIN ÖNDERİ OLACAK’

Toto’nun, “Atatürk’ün uzun zaman her savaşın önderi olacağını ve Türkiye’nin, Atatürk’ün çizdiği yolda devam ederek istediklerini gerçekleştirmek için kendi gücünü bulacağı” yorumunda bulunduğuna da işaret eden Özcan, Toto’nun kitabı Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi ile bitirdiğine dikkat çekti. Toto’nun, kardeşleriyle birlikte krala isyan ettiğini ancak hem yazdığı kitap hem de Atatürk’e olan hayranlığı nedeniyle hızlı bir yargılama sonucu 29 yaşında kurşuna dizilerek idam edildiğini söyledi. Özcan, “Arnavutluk Kralı Zog’un kız kardeşi Saniye Hanım, 2. Abdülhamit’in oğlu Abid Efendi ile evlendi. Kral bekâr olduğu için bu evlilikten doğacak olan Abdülhamit’in torunu, Arnavutluk tahtının varisi olacaktı. Bundan dolayı Türkiye, tepki olarak Arnavutluk elçisi Yakup Kadri Bey’i Ankara’ya çağırdı. Türkiye-Arnavutluk ilişkilerindeki bu kesinti sebebiyle olsa gerek İsmet Toto’nun kitabı ile ilgili elçilik raporuna rastlanmadı. Kanaatimize göre Atatürk, İsmet Toto’nun kendisi hakkında yazdığı kitaptan ve bu idamdan habersizdi” dedi.