Tıp, psikoloji ve fizik alanlarında yapılan araştırmalar, insan süzgecinin sınırlarını zorlarken bazen etik kuralları ihlal etti. Bu “tarihin en kötü deneyleri”, bilim dünyasını sarsan sonuçların yanı sıra insan haklarının ne denli feda edildiğini gözler önüne seriyor.
NAZİ TIBBİ DENEYLERİ
Nazi doktorları, özellikle Auschwitz ve Dachau kamplarında binlerce tutsağa korkunç deneyler yaptı. Hipotermi, bulaşıcı hastalıklar, organ nakli, kısırlık ve zehir denemeleri bu testlerin bir parçasıydı. Dr. Josef Mengele gibi isimler, ikizler üzerinde "ırk üstünlüğü" gerekçesiyle deneyler yürüttü. Çoğu mahkum bu deneyler sırasında ya öldü ya da sakat kaldı. Nürnberg Duruşmaları sonrası bu tür deneyler insanlık suçu olarak tanımlandı.
TUSKEGEE SIFILIZ DENEYİ
ABD'de 400'den fazla siyahi erkek, sifiliz hastalığıyla ilgili bir çalışmada bilgilendirilmeden denek yapıldı. Hastalara asla tedavi verilmedi ve hastalığın seyri "doğal" şekilde gözlendi. Penisilinin tedavi yöntemi olarak keşfinden sonra bile müdahale edilmedi. Bu etik dışı deneyler yıllarca gizli kaldı. Olay, 1972'de basına sızınca büyük tepki doğurdu ve kurbanlara tazminat ödendi.
STANFORD HAPİSHANE DENEYİ
Psikolog Philip Zimbardo tarafından yürütülen bu deneyde, öğrenciler gardiyan ve mahkum rolleri üstlendi. Deney sadece 6 gün sürdü çünkü "gardiyanlar" hızla sadist eğilimler göstermeye başladı. Deney, insanların otoriteye sahip olduklarında ne kadar hızla zulmedici olabileceğini gözler önüne serdi. Etik dışı uygulamalar nedeniyle deney erken sonlandırıldı. Psikoloji dünyasında "otorite ve itaat" tartışmalarına damga vurdu.
MILIGRAM İTAAT DENEYİ
Yale Üniversitesi'nde Stanley Milgram tarafından yapılan bu deneyde, katılımcılara birine yanlış cevaplar verdiğinde elektrik şoku uygulamaları söylendi. Gerçekte kimseye elektrik verilmiyordu, ama katılımcılar büyük çoğunlukla "otoriteye" itaat ederek acı çektirmeye razı oldular. Deney, insanların otorite karşısında etik değerlerini ne kadar kolay feda edebileceğini gösterdi. Bugün hâlâ etik sınırların sorgulandığı deneylerden biri olarak bilinir.
WILLOWBROOK HEPATİT DENEYİ
New York’taki Willowbrook Devlet Okulu’ndaki zihinsel engelli çocuklara kasten hepatit virüsü enjekte edildi. Amaç, hastalığın doğal seyri ve bulaş yollarını gözlemlemekti. Ailelere “deneye katılma” koşuluyla yer sağlanıyordu. Bu durum etik açıdan büyük tartışma yarattı. Bugün bu deney, tıp tarihinin en karanlık noktalarından biri olarak gösterilir.
CIA MKULTRA PROJESİ
CIA tarafından gizlice yürütülen bu programda insanlar üzerindeki zihin kontrol yöntemleri araştırıldı. LSD ve hipnoz gibi yöntemlerle deneklerin zihinlerinin manipüle edilmesi hedeflendi. Deneklerin çoğu deneyden habersizdi ve bazıları ciddi psikolojik sorunlar yaşadı. Proje 1973’te belgeleri imha edilerek sonlandırıldı, ancak kamuoyu 1975’te gerçeği öğrendi. Skandal, ABD kamuoyunda güven krizine yol açtı.
BİKİNİ ATOLÜ NÜKLEER TESTLERİ
ABD, Pasifik Okyanusu'ndaki Bikini Adası'nda onlarca nükleer deneme gerçekleştirdi. Ada halkı tahliye edildi ama daha sonra radyasyona maruz kalmaları nedeniyle ciddi sağlık sorunları yaşadılar. Patlamalar nedeniyle ekosistem tahrip oldu ve ada hâlâ yaşanamaz durumda. Bu testler nükleer etik konusunu dünya gündemine taşıdı. Bikini Atolü, nükleer silahların vahametinin sembolü hâline geldi.
