Heyelan (toprak kayması) nedir? Heyelan neden olur? Toprak kaymasına karşı nasıl önlem alınır?

Erzincan'ın İliç ilçesinde dün altın madeni sahasında kayan toprağın altında kalan 9 işçiyi arama kurtarma çalışmaları 827 personelle sürüyor. Bu facianın ardından heyelanın ne olduğunu merak etti. Peki, Heyelan (toprak kayması) nedir? Heyelan neden olur? Toprak kaymasına karşı nasıl önlem alınır?

HEYELAN NEDEN OLUR?

1. Kuvvetli Eğim: Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır. Bazı sahalarda fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırırlar. Yine insanlar kanallar ve yollar açarak yada yol ve maden kazılarından çıkan toprakları denge açısına erişmiş bulunan yamaçlar üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar. Gevşek unsurların denge açısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan oluşur.

2. Su İle Doygunluk: heyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler. Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut karların erimesi, kayaların içine bol miktarda suyun sızmasına olanak verir. Bunun sonucunda plastisite ve likidite sınırlarına erişilir ve herhangi bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir. Su, ayrıca denge açısını küçülterek, ağırlığı arttırarak ve sürtünmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır.

3. Kaya Yapısı: Plastisite, likidite sınırları malzemenin yapısına sıkı bir şekilde bağlıdır. Çeşitli kil türlerinde plastisite birbirine yakın ancak likidite değerleri birbirinden çok farklıdır. Örneğin bu bakımdan en düşük değeri gösteren kaolin kili, en az su ile likidite sınırına erişen yani heyelana en uygun olan kil türüdür. Çeşitli depolarda az yada çok kil vardır. Bunun oranı ve türü heyelan olayını arttıran yada azaltan yani heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktörlerden birisidir. Bu nedenle killi formasyonların, fliş, marn ve tüf gibi depoların yaygın olduğu sahalarda heyelan çok fazla görülür. Buna karşılık kalker ve bazalt gibi kayalarda heyelan seyrek görülmektedir.

4. Tektonik Yapı: Tektonik yapı ile heyelan arsında çok sıkı bir ilişki vardır. Tabakaların yamaç eğimine paralel olarak dalmaları, heyelanları kolaylaştırır. Özellikle tabakalar arasında killi bir seviyenin varlığı önemli rol oynar. Kar veya yağmur sularının toprağa sızması sonucunda plastik veya likit hale geçen kil tabakasının üzerindeki kütleler çekim gücüne uyarak, toptan aşağıya doğru kayabilirler. Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir şekilde parçalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran koşullar arsında sayılabilir.

HEYELAN RİSKİ YÜKSEK BÖLGELER

Eski heyelan bölgeleri

Doğal yamaçların üst ve topuk kesimleri

Eski dolguların üst ve topuk kesimleri

Çok dik ve derin yamaçların üst ve topuk kesimleri

Atık sistemlerinin kullanıldığı ve yerleşimin geliştiği tepelik alanlar

HEYELANDAN KORUNMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER

Toprak Stabilizasyonu: Eğimli arazilerde veya kayalık bölgelerde, toprağın stabilizasyonu için mühendislik yapıları kullanılabilir. Bu yapılar, duvarlar, perde duvarları veya sabit kayalar gibi yapılardan oluşabilir.

Bitki Örtüsü: Bitki örtüsü, toprağı tutar ve erozyonu önler. Erozyon riski olan alanlarda ağaçlandırma ve bitki dikimi gibi önlemler alınabilir.

Drenaj Sistemleri: İyi bir drenaj sistemi, yağmur suyunun toprak altında birikmesini önleyerek toprak doygunluğunu azaltabilir ve heyelan riskini azaltabilir.

Alan Kullanımı Planlaması: Yeni yapıların inşa edilmesi veya arazi kullanımı planlanırken, heyelan riski olan alanlarda inşaatın önlenmesi veya kısıtlanması gibi tedbirler alınabilir.