Fikir ve Sanat Eserleri Yasası’na (FSEK) göre bilim ve sanat eserleri, sahibinin ölü münden 70 yıl sonrasına kadar korunur. 70 yıl dolmuşsa eser sahibinin mirasçılarından  izin almadan ve tabii telif ücreti de ödeme den isteyen serbestçe bu yazarın eserlerini basılabilir.
Celâl Üster “Her Yayıncı Küçük Prens’ini Bekler” başlıklı yazısına (14.12.14) “Fransız yazar Saint-Exupéry’nin kült kitabının telif hakları artık serbest…” cümlesiyle başlıyordu. Saint- Exupéry’nin ölümünün 70. yıldönümünün 31 Temmuz 2014 olduğunu belirtip “FSEK gereği 1 Ocak 2015’ten itibaren ‘Küçük Prens’ çevirileri okur gözünde birbiriyle yarışacak” diyordu.
“Küçük Prens”in satışta bulunan tek çevirisi Fatih Erdoğan imzasını taşıyor. (Mavi Bulut Yay.) 1995’te yasa değişip 70 yıl kuralı getirilmeden önce Cemal Süreya - Tomris Uyar, Selim İleri, Ahmet Muhip Dıranas, Nihal Yeğinobalı gibi önemli yazar ve çevirmenlerin çevirileri de basılabiliyordu. Bu açıdan baktığınızda “Küçük Prens” çevirileri “özgürlüğüne kavuşacak” ve bu kıymetli çevirileri ve tabii yeni yapılacak çevirileri de okuyabileceğiz. Bu olumlu bir şey...
Ama cehenneme giden yolların iyi niyet taşları ile örülü olduğu sözünü de unutmayıp çeviri özgürlüğü derken neler olabileceğinide düşünelim. Celâl Üster “Küçük Prens”in Türkiye ile ilgili satırlar nedeniyle sansüre uğrayabileceği endişesinden söz ediyor. Haklı. Başka sakıncalar da var.
70 yıl kuralı nedeniyle serbestçe yayımlanan Victor Hugo’nun “Sefiller”inin kitapçılarda tam 96 çeşit çevirisine ulaşabilirsiniz (bkz. Kitapyurdu.com). Bu çeviriler 1981 sayfa ile 48 sayfa arasında değişiyor. Kısaltan, kırpan, kafasına göre yeniden yazan, hatta dipnotta Victor Hugo’ya “Halt etmişsin sen!” diye ayar veren bile var.
Bir yazarın eserlerinin üzerinden korumanın kalkması onun eserlerini serbestçe tahrif etme hakkı verir mi? Sahipsiz kaldığı için tepe tepe kullanılabilirmiş gibi görünüyor ve öyle yapılıyor. Ama öyle değil. Bir kere mirasçıları ninelerinin dedelerinin eserlerinin haklarını korumak için dava açabilir ve bu eserleri tahrif edenlerden manevi tazminat alabilir, eserlerin orijinallerine sadık olarak yayımlanmasını sağlayabilir. Ama Türkiye’de dava açmak çok pahalı bir iştir. Avukat masrafı, bilirkişi ücreti derken binlerce liraya mal olur. Dava yıllarca sürer. Paranız ve sabrınız varsa manevi tazminatı kazanırsınız.
Yasayı yapanlar bu zorlu sürecin farkında olmalı ki FSEK’in 19. maddesine göre “memleketin kültürü bakımından önemli görüldüğü takdirde” bu koruma görevi Kültür ve Turizm Bakanlığı’na verilmiştir. Ama geçen yıllardaki tahrifat ve çeviri skandallarından biliyoruz ki 100 Temel Eser listelerine konup öğrencilerin okuması önerilen kitaplarda bile bakanlık bu görevini yerine getirmemiştir. “Küçük Prens”in başına neler geleceğini tahmin etmek zor değil.
İşin bir de “duygusal” yanı var. Saint-Exupéry torunlarına “Küçük Prens” gibi bir başyapıt yerine bir ev bıraksaydı kimse Exupéry’nin ölümünden 70 yıl sonra gelip o evden mirasçıları çıkartamayacaktı. Saint-Exupéry torunlarının torunları da yüzyıllarca o evin kira geliri ile geçinebilecek, hatta yerine apartman yaptırıp gelirlerini artırabilecekti. Ama Saint-Exupéry torunlarına “Küçük Prens”i bıraktığı için herhalde dünyada var olan tüm dillere çevrilmiş olan ve sürekli satan bu eserin telif gelirlerinden “70 yıl doldu” denilerek mahrum bırakılıyorlar. “Uluslararası sözleşme gereği”, “kamu yararı” gerekçelerine sığınmadan bu konuyu tartışmak gerek. Bir bilim, sanat ya da edebiyat eseri neden herhangi bir mülk kadar değerli ve bütünlüğü bozulmadan korunmaya layık değildir?