Dünyanın en iddialı ülkelerinden biri İran…

Bakıyorsunuz fezaya uydu yolluyor. Şah’tan beri “nükleer güç” olma hayalleri kuruyor. Bölgede rakip tanımıyor… Ama sonra kalkıp sanatçılarına -çağdaş dünyanın artık hayvanlara dahi reva görmediği!- “kırbaç cezası” veriyor!

Teknolojik ilerleme konusunda, yeryüzünün en muazzam ihtiraslarını kovalıyor…

Mesele “insan hakları çıtasını” yükseltmeye geldiğinde, ortaçağ karanlığını terk etmek konusunda gıdım gayrete girmiyor.

“Yumuşak gücün” günümüzde “hard power/sert güç”ten çok daha etkili olabileceğini; salt kalın pazı gösterisi yapan “kaba güç”le asla istediği yere ulaşamayacağını hesaplamıyor.

Bu gerçek ötesi çelişkiler, Tahran’ın alameti farikası…

90 kırbaç ve 1 yıl hapis cezasına çarptırılan İranlı sinema oyuncusu Marziye Vefamehr’in son kertede yaptığı da işte bu: Tahran’ın -başka hiçbir yerde rastlanmayan boyutlardaki- devasa çelişkilerine ayna tutmak!

Vefamehr’in bütün suçu; molla düzeninin ikiyüzlülüğünü ve çıkmazlarını -günlük yaşam üzerinden- sergileyen “Satılık Tahranım” isimli bir filmde rol almış olmak.

En büyük tabu: ‘İkili yaşam’

Ortalığı birbirine katan filmin fragmanlarını bizzat “Youtube”dan izledim.

“Satılık Tahranım” genç İranlıların yaşadığı “çifte hayatı” gözler önüne seriyor.

Kapının dışında tesettür ve harem-selamlık uygulamalar…

Kapalı kapılar ardında kadınlı erkekli modern, karma yaşama tam gaz devam; her türlü keyif verici maddeye başvurmak, bangır bangır rock dinlemek, dans etmek vs...

İran’da bu “ikili yaşam” hayatın ayrılmaz parçası…

Bu ülkeye giden herkes, özellikle burjuva kesimlerin ve gençlerin böyle yaşadığını biliyor.

“Enderun/anderuni” ile “biruni” olarak ifade edilen ve bıçak gibi birbirinden ayrılan çok köklü, çifte bir anlayış var İran’da.

Geleneksel anlamda konakların aslında “iç yüzü/enderun” ile “dış cephe/biruni”yi tanımlamak için başvurulan bu kavramlar; bugün ülkenin içe ve dışa dönük tezat çehrelerini betimlemek adına da kullanılabiliyor.

Geleneksel konakların “endurun”larıyla “biruni”leri gibi tıpkı; İran’ın “dışa sunduğu” imajıyla iç yüzü bambaşka nitelikler gösteriyor.

Mollalar dahil tüm İran bunun ayırdında.

Ancak “enderun” ve “biruni” yüzleşmesi; bu kültürün bir taraftan en yıkılmaz, en dokunulmaz tabusu sayılıyor.

Görebildiğim kadarıyla Vefamehr tam işte bunu yapmış; arı kovanına elini sokmuş ve İran “enderunu”nu fütursuzca dış dünyaya teşhir eden bir filmin içinde rol almış…

Bununla da kalmamış. Filmde -“enderun”da yaşanageldiği gibi tam!- tesettürü atmış.

İran’ın tesettür kanunları “saç göstermemek” yorumu üzerinden tanımlandığından, İranlı kadın oyuncu; bu kalın kırmızı çizgiyi de kafasını kazıyarak, çıplak bir kafatası sergilemek yoluyla aşmış.

Vefamehr’in tesettür kullanmadığı sahnelerde; “kıl” görünmüyor, dazlak bir kafa görünüyor!

Ama bu, tabii İranlı muhafazakârları büsbütün çıldırtmış. Mollalar -tahmin edilebileceği gibi tam!- “küçük bir erkek çocuğu gibi kazınmış bir çıplak kadın kafasıyla karşı karşıya gelmeyi” daha ağır bir küfür, okkalı bir meydan okuma olarak algılamış.

Sen misin meydan okuyan! Al sana ceza: 90 kırbaç ve 1 yıl hapis…

‘Aşağılamak’ ve ‘asla \t\tunutturmamak’ için!

Oturduğumuz koltukta ayaklarımızı uzatarak bizim herhangi bir haber gibi okuduğumuz kırbaç cezasının ne menem bir şey olduğunu, İran’ın ünlü insan hakları savaşçısı Şirin Ebadi; “İran Uyanıyor” isimli kitabında anlatıyor…

2003’te Nobel Barış Ödülü’nü alan ve aynı zamanda ülkesinin en ünlü kadın hukukçusu olan Ebadi; 30’uncu kırbaçtan sonra yaraların fena halde kanadığını söylüyor.

“Şeriat ruhuna göre” diye söze devam eden Ebadi; “kırbaç cezasının caydırıcı niteliği eti yaralamada değil, (kişiyi) aşağılamadadır. Bu yorumu yapan önde gelen okullar (ulema!), kırbaçlayan kişinin bu işi yaparken kolunun altında bir Kuran bulundurması ve böylece cezalının bunu asla unutmamasının sağlanması gerektiğini savunur” diyor.

“Koltuk altında Kuran’la kırbaç”; Ebadi’nin tarifinde, alabildiğine vahşi kırbaçlamaya göre “nispeten daha merhametli” bir kırbaç yöntemi oluyor.

Ebadi, kuşku yok ki “kırbaç”a kökten karşı. Ama bunu yekten -kendisinin de kitabın bir yerlerinde belirttiği gibi- rejime karşı elinde doğrudan insan hakları beyannamesini sallayarak yapmıyor da.. “kırbaçlayan kişinin kol altında hiç olmassa Kuran bulundurması suretiyle”.. darbelerin hafifletilmesi ve insafa gelinmesinden dem vuruyor...

Bu, bunun gibi akıl almaz çelişkiler ülkesi olan İran’a ışık tutan Ebadi’nin çok ilginç kitabına bir başka yazıda tekrar döneceğim.

\n\n