27 Eylül 2020’de Ermeni ordusunun 30 yıldır İşgal ettiği Azerbaycan topraklarından temas hattı boyunca saldırıya geçmesiyle Dağlık Karabağ anlaşmazlığı yeni bir sıcak çatışma evresine girdi.

Bu kez 1992’deki savaştan farklı olarak Azerbaycan ordusu derhal karşılık vererek aynı gün başlattığı karşı taarruzla işgal altındaki topraklarının büyük bir bölümünü kurtardı. Bu durum Azerbaycan ordusunun yüksek harbe hazırlık düzeyini göstermektedir.

7 Kasım’da Şuşa kentinin kurtarılması savaşın doruk noktası (culmination point) oldu. Bu noktadan itibaren Ermenistan yenilgiyi kabul etmek zorunda kaldı. 45 günlük savaşın sonunda Azerbaycan ordusu işgal altındaki topraklarının büyük bir bölümünü kurtardı Ermenistan ordusuna büyük zayiat ve hasar verdirdi.

GALİBİYETİN TESCİLİ

9 Kasım’da Rusya’da Putin, Aliyev ve Paşinyan arasında imzalanan ve bir ortak bildiri ile yayımlanan ateşkes anlaşması Azerbaycan’ın zaferini ve Ermenistan’ın yenilgisini hukuki bir belgeye bağladı.

Bu anlaşmaya göre:

•   Çatışmalar 10 Kasım’da Moskova saatiyle 00.00’da durdurulacak.

•   İşgal altındaki bölgelerden Kelbecer rayonu 15 Kasım’a kadar, Ağdam 20 Kasım’a kadar, Laçin 1 Aralık’a kadar Ermenistan tarafından Azerbaycan’a geri verilecek.

•   1960 asker ve 380 araçtan oluşan Rus barış gücü Ermenilerin çekilmesine paralel olarak temas hattında ve Laçin koridorunda konuşlanacak.

•   Rus barış gücünün görev süresi 5 yıl olacak.

•   Ateşkesi izlemek üzere bir “barış gücü merkezi” kurulacak.

•   Ermenistan’la Karabağ’ı bağlayan 5 km genişliğinde Laçin koridoru açık bulundurulacak, buraya yol yapılacak.

•   İşgal esnasında yerlerinden çıkartılmışlar ve göçmenler geri dönecek. l Harp esirleri ve alıkonan personel mübadele edilecek.

•   Nahçivan’la Azerbaycan’ın batısı arasında bir ulaşım şeridi açılacak ve buraya yol yapılacak.

Değerlendirme:

Savaş Azerbaycan ordusunun kesin zaferi ve Ermenistan ordusunun yenilgisiyle sonuçlanmıştır. İşgal altındaki yerlerin çoğu savaşla, geri kalan üç reyon anlaşma ile kurtarılmıştır. Karabağ’ın içerisinde Azerbaycan ordusu hâkim olacaktır.

Azerbaycan ordusunun bu başarısında Azerbaycan ekonomisinin gelişmesi ve savunmaya daha çok kaynak ayırarak ordusunu modernize etmesinin yanında Türkiye’nin desteği belirleyici olmuştur.

TÜRKİYE’NİN DESTEĞİ

Türkiye Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazanmasından itibaren Azerbaycan’a;

•   Siyasi destek,

•   Türk halkının moral desteği,

•   Askeri mali yardım,

•   Azerbaycan askeri okullarında eğitim desteği ile subay kadrosunun eğitimi,

•   Azerbaycan komutanlıklarına danışmanlık desteği vererek Azerbaycan ordusunun bugünkü taarruz gücüne ulaşmasına büyük katkı sağlamıştır. Bu olay iyi eğitilmiş subay ve komuta kadrosunun savaşın kaderini belirlediği gerçeğini göstermiştir.

Savaş esnasında kullanılan Türk silahları da sonuca etkili olmuştur. Savaş esnasında ilan edilen üç ateşkes anlaşması Ermenistan tarafından çatışma alanı dışındaki sivil hedeflere balistik füze atılarak ihlal edilmiştir. Bundan çıkarılacak ders Ermenistan’ın elindeki balistik füzelere karşı harekât alanı yüksek irtifa hava savunma (THAAD) sistemlerinin tedarik edilmesi gerektiğidir.

BARIŞ KALICILAŞTIRILMALI

9 Kasım’daki ateşkes anlaşmasının bizi yakından ilgilendiren tarafı sınır komşumuz Nahçivan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan’ın batısı arasına doğrudan bir ulaşım koridorunun açılacak olmasıdır. Bu sayede 1920’li yıllarda Sovyetler Birliği tarafından Azerbaycan’la Türkiye’nin bağlantısını kesmek üzere araya sokulan Ermenistan toprağı delinmiş olacak, Iğdır’dan Baku’ya karayolu ile gidiş-geliş mümkün olacaktır.

İleride Azerbaycan’a askeri takviye göndermek gerektiğinde bu yoldan yararlanmak mülkün olacaktır.

9 Kasım anlaşması bir ateşkes anlaşmasıdır. Barışın kalıcı olabilmesi bir barış anlaşması ile sağlanabilir. Azerbaycan stratejik durum üstünlüğünden yararlanarak askeri zaferini siyasi zafere dönüştürmeli, Ermenistan’la bir barış anlaşması imzalamalıdır.

Bu anlaşma Ermenistan’ın Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne saygılı olacağı hükmünü ve Türkiye’nin garantörlüğünü içermelidir. Türkiye de barış görüşmelerine katılmalıdır.

SUÇLULAR CEZALANDIRILMALI

Türkiye, 9 Kasım anlaşmasına göre kurulacak olan ateşkes izleme merkezine yeterli irtibat heyeti ile katılmalıdır.

Azerbaycan’la Türkiye arasında “birisine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılır” hükmünü içerecek bir ittifak anlaşması yapılmalıdır. Bölgede kalıcı barışın sağlanması ve Ermenistan’ın ileride benzer maceralardan caydırılması bu şekilde mümkün olabilir.

Savaş esnasında Ermenistan 1998 Roma Sözleşmesi ile kurulan Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC) statüsünde tanımlanan saldırı suçu, savaş suçu ve insanlığa karşı suç işlemiştir. Bunlardan sorumlu olanların cezalandırılmaları için yeterli delillerle ICC savcılığı nezdinde girişimde bulunulmalıdır.

DR. CİHANGİR DUMANLI
E. TUĞGENERAL