Türkiye’nin ilk “Milli Bankası” olan İş Bankası, kuruluşunun 101. yıl dönümünü 26 Ağustos 2007 tarihinde kutlayacaktır. İş Bankanın kuruluş başvurusunu 26 Ağustos 1924 tarihinde yapan ve 9 Eylül 1924 günü resmen açanlar acaba neden böyle bir bankayı kurma gereksinimini duymuşlardır. İzmir İktisat Kongresi’nde kabul edilen genel ilkeler ışığında kurulan İş Bankasının kuruluş öyküsünü sizlere anımsatacağım.
Önce Kazım (Özalp) Paşa’nın anılarından ilk Türk bankasının kurulma çalışmalarını okuyalım:
“Osmanlı Bankası bize Millî Mücadele süresince çok yardım etmiş olmasına karşın, Mustafa Kemal Paşa onu tam bir milli banka olarak kabul etmiyor ve yeni bir milli bankanın kurulmasını faydalı görüyordu. 1863 tarihinde kurulmuş olan Ziraat Bankası, özelliği nedeniyle, zirai işlerin gelişmesi için kurulmuş bir banka olarak nitelendiriliyordu. Paşa’nın istediği yeni bankaya karşı olan görüşler, genelde kurulacak yeni bir bankayı idare edebilecek kadar yetişmiş bir kadroya sahip olmadığımız üzerinde birleşiyorlardı. Tecrübe azdı, yeni kurulacak bankaya yatırılacak paralar batabilirdi. Osmanlı ve Ziraat Bankası’nda çalışan Türk memurlardan oluşturulacak bir kadro ile çözüme varılabileceğini düşünen Gazi Mustafa Kemal Paşa yeni bir milli banka kurulmasında kararlıydı.”
Millî Mücadeleye yardım amacıyla, Hindistan’dan Gazi Mustafa Kemal’e yollanan paranın artanı, Osmanlı bankası’na yatırılmıştı. Gazi, bu parayla Osmanlı Bankası’na ortak olmak dileğini açıklayınca, banka, olumsuz tavır takındı. Falih Rıfkı (Atay) olayı şöyle anlatmaktadır:
“Yabancı bankalardan birine (Osmanlı Bankasına):
‘Acaba sizdeki yüz bin liramızla bankanıza ortak olabilir miyiz?’ sorusuna, bankaca:
‘Türklerin bu işlerle uğraşması yersizdir.’yanıtını verilince, Gazi Mustafa Kemal Paşa 250 bin lirayı hemen bankadan çeker, çuval içinde Kasaboğlu çarşısında dükkâna koyar ve önüne bir de nöbetçi diker. Şimdi sermayeleri yüz milyonları aşan resmi ve özel milli bankaların temeli budur.”
Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Bankasında bulunan 250 bin lirası kaynağı nedir, nereden gelmiştir. İzmir ve İstanbul işgal edilmişti. Karanlık günler Anadolu’nun üzerine karabasan gibi çökmüştü. İşte o günlerde İngiliz sömürgesi olan Hindistan’da Anadolu’daki “Kutsal İsyan” duyulmuştu. Hindistan Müslümanları, işgale uğrayan Türkiye’ye yardım için büyük bir yardım kampanyası başlatırlar. Toplanan paranın miktarı 1,5 milyon İngiliz Sterlini kadardır. O yıllarda 1 İngiliz Sterlini 9 Osmanlı Lirası, 1 lira da 6.6 gr. saf altına denkti. Hemen Ankara’ya ulaştırılan bu para, Maliye Bakanlığı tarafından Hazine’ye değil doğrudan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın emrine verildi ve Osmanlı Bankası’na yatırıldı. Büyük Taarruz’dan önce, Ankara hükümetinin mali imkânları yeterli olmayınca, Hindistan’dan gelen yardımların bir kısmı Garp Ordusu’nun ihtiyacına harcandı. Kalan kısmı yine Gazi’nin Osmanlı Bankası’ndaki hesabında kaldı.
GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN HİNDLİLERE TEŞEKKÜRÜ
Kurtuluş Savaşının utku ile kazanılması üzerine, Gazi Hindistan’dan gelen bu para için Hindli Müslümanlara kendi el yazısı ile teşekkür mektubu yolluyor. Teşekkür mektubunda şöyle deniliyor:
Seyyid Çotani Hazretleri;
Hindistan Merkez-i Hilafet Komitesi Reisi Ankara, 09 Kasım 1922
“Tarafımızdan gerçekleştirilen zaferden Hindistan’ın da çok önemli bir şeref hissesi vardır. Özellikle yüksek çabalarınızla temin edilen maddi yardım ve yardım paraları Türkiye davasının gerçekleştirme yolunda pek çok işe yaramıştır. Ondan sonra da devam edecektir. Yardımınız hedeflediğimiz barışın çabuklaşmasına ve milliyetimizin için yapılan işlerle tamamen yerinde kullanılacaktır. Türkiye halkı adına daima yüksek bir alaka ile hareket eden ve her fırsatta samimi tavırlarını ortaya koyan bütün Hintli kardeşlere minnet dolu selamlarımızı tarafınızdan iletilmesini rica eder ve size yürekten saygılarımı arz ederim efendim.
TBMM Reisi, Başkumandan Gazi Mustafa Kemal
Değerli okurlar, yazımızın devamını haftaya okuyacaksınız.
Sevgilerimle. 20 Eylül 2025
Ahmet Gürel
