İzmir Göztepe’deki Uşakizade Köşkü İş Bankasının kuruluşuna şahit oluyor
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın Uşakizade Köşkü’ne son gelişinde Türkiye’nin ilk Milli bankasının kurulmasına karar verilmiştir. Maliye Bakanlığından istifa edip İş Bankasının Kurucu Genel Müdürü olan Celal Bayar’ın anılarındaki kuruluş öyküsünü okuyalım:
“Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Bankası’nda 250 bin lirası varmış. Ona, orada mevduat faizi dahi verilmiyormuş. Parayı Hint Müslümanları, Millî Mücadele yıllarında Gazi’nin şahsına göndermişler. Gazi de parayı Maliye’ye vermiş, ordunun ihtiyaçlarına harcansın diye. Zaferden sonra, halktan alınan tüm borçlar ödenirken, Gazi’nin parası da geri verilmiş, O da almış, Osmanlı Bankası’na yatırmış, Gazi’nin kayınpederi Muammer Bey o zaman İzmir’ in en büyük tüccarı. Avrupa ile de ilgisi bulunan tek Türk tüccar. Gazi’ye, ‘Bu parayı işletelim’ demiş. Gazi de: ‘Bizim Celal’e git, onunla konu, ben bu işleri bilmem’ demiş.”
Muammer Bey geldi bana… Bunun üzerine ben, halkımız için, kendimizin bir bankası olmasını, halkımızın rahat edeceği, iki taraf da birbirini anlar vaziyette bir banka kurulmasını şart gördüm. Ve Muammer Bey’e ‘İhracat şirketi de gereklidir ama bu iş daha önemlidir’ dedim. Hem şahıs olarak Gazi’nin isminin bu ticaret içerisinde bulunmasının bana hoş görünmediğini belirttim”
1987 yılında Ayşe Sultan Korusu’nda Muammer Bey’in en küçük kızı Vecihe Hanım’la yapılan röportajda; kendisinin İş Bankası’nın kurulması ile ilgili köşkte yapılan konuşmalara tanık olduğunu belirterek, yaşayan tek görgü şahidi olarak şunları anlatıyor:
“Mustafa Kemal Paşa, İzmir’deki evimizin selâmlık kısmındaki özel odasında çalışırdı. Bakanlarla, Gazi sık sık çalışma odasında görüşürdü. Celal Bey de sık çağırdığı bakanlarındandı. Gene böyle bir gün, Celal Bey önce Gazi ile, onun çalışma odasında görüştü, sonra da bizim yanımıza geldi. Biz; Latife ablam, ben ve babam selamlık bölümünde oturuyorduk. Bu sözünü ettiğim bina şimdi Özel Türk Koleji olarak faaliyette bulunmaktadır. Evet bu binada babam ile Celal Bey arasında Gazi’nin 250 bin lirasının nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde konuşuldu. Babam ihracat ve ithalatın yabancılar tarafından yapıldığını hatırlatarak, bu işleri yapacak bir Türk şirketinin kurulmasını önerdi. Celal Bey de bankacılık işlerinin de yabancılar elinde olduğunu hatırlatarak, bir banka kurulmasının yararlı olacağını söyledi. Sonunda da görüş birliğine vardılar. Bugün gibi aklımda, güzel bir akşamüstü idi. Daha sonra Gazi de çalışma odasından çıkıp, yanımıza geldi.
Ben babamın bankanızın kurucuları arasında olduğunu bilmiyorum. Bugüne kadar da kurucu hisse senedini görmedim. Ama babam ne zaman İzmir’e inse mutlaka İş Bankası Müdürü’ne uğrar, onunla konuşur. Bankanın gelişmesi ile ilgili bilgi alırdı. Bankanın durumunu, İzmir’den yapılabileceği kadar izlerdi.”,
Uşakizade Köşkü
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın parasının “Milli Banka” kurarak değerlendirme kararı, Ankara’da yapılan toplantılarda İş Bankası’nı kurarak kesinleşir. 20 Ağustos 1924 günü yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa:
“Vatanı kurtaracak ve yükseltecek önlemlerin başında halkın doğrudan doğruya itibar ve güveninden doğup meydana gelen tam manasıyla modern ve milli bir banka kurmak...” diyerek kararını bildirir.
Mustafa Kemal 1.000.000 lira sermaye ile kurulan bankanın 250.000 liralık hissesini peşin ödeyerek satın aldığı gibi, 26 Ağustos 1924 tarihinde bankanın 2 numaralı hesabına ayrıca 207.400 lira yatırmıştır. Dolayısıyla Mustafa Kemal bankaya toplam 457.400 liralık bir katkıda bulunmuştur. Kurulacak ilk milli bankaya “İş Bankası” adı verilir. Tarihçi Cemal Kutay “İş Bankası” adının bizzat “Büyük Kurtarıcı” tarafından konulduğunu belirtir. İlk Genel Müdürlüğüne, Maliye Bakanlığı’ndan istifa eden Celal Bayar getirilmiştir. 26 Ağustos Zafer Bayramı günü ilk Resmi başvurusunu yapan İş Bankası, 9 Eylül 1924 günü Ankara İstasyon Caddesi üzerinde ilk binasında düzenlenen özel bir törenle resmen açılışı gerçekleşmiştir.
101 yıldır Türk ticaretine ve Türk sanayisine çok büyük katkılar sağlayan İlk “Milli Banka” İş Bankası’na nice yıllar dilerim.
Ahmet Gürel
