Annem, 1996’da kanser olduğunda tedavi nedeniyle çoğunlukla evden uzaktaydı. Benim için nasıl büyük bir yıkım olduğunu hâlâ bazı geceler “Anneme bir şey olursa ben ne yaparım?” diye uykularımın kaçmasından anlıyorum. İçime böylesine bir boşluk bırakan kanser şükürler olsun ki annemi almadı. Öte yandan bana hiç beklenmedik bir hediye verdi: Babam. Annemin hastalığını öğrendiklerinde babam anneme, “Dilşad’ın bakımı bende” demiş. Annem iyileştikten sonra da ben üniversiteye gidene kadar sabahları kahvaltımı hazırlayan, okul dönüşü beni karşılayan, beni dershaneye gitar, tekvando, bale artık o dönem hangi alana heveslendiysem kurslara götüren, bana matematik çalıştıran hep babamdı. Annem bir tanedir ama büyürken babamın o dolu dolu varlığı görüyorum ki bana paha biçilemez şeyler katmış.
Çocuk bakımının neredeyse tamamen annelerin sorumluluğunda olduğu bir kültürün içindeyiz. “Baba işe gider, anne çocukla ilgilenir” kalıbı, çoğumuzun zihninde eski bir aile fotoğrafı gibi asılı. Ancak son yıllarda bu fotoğrafın kadrajına yepyeni bir görüntü giriyor: Mutfakta yemek yapan, uyku öncesi masal okuyan, sabah kahvaltısında çocuğun saçını tarayan babalar. Bu yeni baba profilinin arkasında ise yalnızca bireysel tercihler değil toplumsal dönüşümün güçlü rüzgârları var.
NE DEMEK?
İngilizce “ally” kelimesi, “müttefik” veya “destekçi” anlamına geliyor. “Dad allies” ise çocuk bakımında etkin rol alan, ev içi emeğin eşit paylaşımına katkı sunan, anneye yalnızca “yardım eden” değil ortak sorumluluk taşıyan babaları tanımlıyor. Bu yaklaşım, “yardım etmek” ile “ortak olmak” arasındaki farkı ortaya koyuyor. Çünkü “yardım etmek” hâlâ ana sorumluluğun annede olduğunu ima ederken “ortak olmak” ebeveynliği iki kişi arasında paylaştırıyor.
Financial Times’ın 2025’te yayımladığı bir habere göre özellikle Batı ülkelerinde genç babalar çocuk bakımına katılım oranlarını ciddi şekilde artırdı. Pandemi döneminde evden çalışma deneyimi, babaların günlük bakım rutinlerine dahil olmasını da kolaylaştırdı.
KÜLTÜREL ENGELLER
Her ne kadar tablo umut verici olsa da hâlâ önümüzde kültürel engeller var. Toplumsal normlar, “Baba çalışır, anne bakar” kalıbını hâlâ güçlü biçimde besliyor. İşyerlerinin babalık izni konusundaki kısıtlı yaklaşımı da eşitliği zorlaştırıyor. Türkiye’de yasal babalık izni 657 sayılı kanuna tabi olan devlet memurlarına 10 gün, özel sektör çalışanlarına ise yalnızca 5 gün. Bu süre, babanın doğum sonrası dönemde etkin rol alması için yetersiz. Öte yandan babalık izni olsa bile bazı babalar kendi babalarından gördüklerilerinin dışına çıkmakta zorlanıyor. Ev işi ve çocuk bakımını “kadın işi” olarak kodlayan yetişme biçimleri, yeni nesil eşitlikçi yaklaşımın önünde bir bariyer oluşturuyor.
Peki çözüm var mı? Öncelikle babanın doğum izninin uzatılması, pandemi sırasında sürdürülebilir olduğu görülen esnek çalışmanın yaygınlaştırılması gibi politika düzenlemeleriyle çocuk bakımında eşit paylaşımın önü açılmalı.
Toplumsal düzeyde yapılabilecekler ise medya ve eğitimde bitiyor. Neyse ki reklamlarda “bulaşık yıkayan erkek”, “çocuğu pışpışlayan baba” gibi figürler görmeye başladık ama parmakla sayılacak kadar az örnekler bunlar. Türkiye’deki bazı bebek bezi markalarının erkek ünlüleri kendilerine reklam yüzü olarak seçmeleri bu yolda adım atılmaya çalışıldığının göstergesi gibi. Yine de o reklamlarda da hep sonunda anne gelip günü toparlıyor. Kadınlara yaptıkları bu “ortalığı toparlayıcı” sıfatını sadece ev işlerinde değil diğer alanlarda da vurgularlarsa bir yerlere varabiliriz. Yoksa reklamın mesajı yine “Baba anneye yardım etmeli, ama asıl ev işleri ve çocuk bakımı annenin işidir” şeklinde geçiyor. Yani “baba yardımı” değil “baba ortaklığı” kavramını normalleştirecek içerikler üretmeli.
Geçen gün bir baba, Uzay yaşlarındaki oğlunun peşinde parkta koştururken çocuğun annesi bankta oturmuş telefonuyla oynuyordu. Yanımdaki teyze bana kadını gösterip “Anneye bak, çocukla ilgilenmiyor” dedi. Bir an ben de anneye kızacak gibi oldum ama akabinde başka bir şey gördüm: Çocuğun bakımında babanın eşit rol aldığı bir andı bu. Anne, o sırada kendi alanına zaman ayırabiliyordu.
“Dad allies” yaklaşımı, gelecekte çocukların hem anne hem babayı bakımın doğal bir parçası olarak görmesini sağlayacak. Babaların etkin katılımı sırf annelerin yükünü hafifletmek değil çocukların gelişimini desteklemek, aile içi dengeleri yeniden kurmak ve toplumsal eşitliği güçlendirmek anlamına geliyor. Tabii diyanet bir yandan kadınlar miras hakkından feragat etsin diye cuma hutbesi verirken, bu çabalar uçurumdan aşağı yuvarlanan bir aracı durdurabilmek için tırnaklarımızla yere tutunmaya benziyor. Evet kadın-erkek eşitliğinde geldiğimiz noktadan geri geri sürüklenmekten çok yorulduk, artık tutunmaya çalışmaktan tırnaklarımız kanıyor. Yine de hep beraber çabalamayı sürdürürsek inanıyorum ki o uçuruma düşmeyeceğiz. Ancak kadınların tırnaklarını kanatması yetmez. Kadın hakları için erkeklerin desteği de gerek. Ne demiştik: Biz müttefikiz. O zaman hep beraber!
