Temiz hava, çocukların yaşam ve sağlık hakkının görünmez ama temel bir parçasıdır. Bugün Türkiye'de birçok çocuk, büyüme çağını kirli bir atmosfer altında geçiriyor.
Bu konuda, görünenin ardında yatan çok daha derin bir sorun var: Hava kirliliği ve iklim krizi yalnızca çevresel değil, aynı zamanda çocuk hakları ve toplumsal adaletle ilgili bir konu. Kentleşme, sanayi, enerji üretimi ve trafik gibi alanlarda alınan kararlar, çocukların yaşamlarını yoğun bir şekilde etkiliyor. Dolayısıyla çevresel sorunlara bakarken çocuk odaklı politikaların merkeze alınması yaşamsal önem taşıyor.
Geçtiğimiz günlerde Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından İstanbul’da düzenlenen “Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu”, bu gerçeği çarpıcı biçimde ortaya koydu. Alanında uzman bilim insanları, hukukçular, aktivistler ve sağlık profesyonelleri burada bir araya gelerek çocukların soluduğu havanın yalnızca çevre değil, doğrudan bir hak sorunu olduğunun altını çizdi. Sempozyumun ardından yayımlanan sonuç bildirgesi, Türkiye’deki durumu ve alınması gereken önlemleri somut verilerle ortaya koyuyor.
BİLDİRGEDEN ÖNE ÇIKANLAR
Bildirgeye göre iklim krizi ve hava kirliliği, çocuk sağlığını hem günümüzde olumsuz yönde etkiliyor hem de gelecekte olumsuz etkileyecek. Çocuklar, gelişme aşamasında olan solunum sistemleri nedeniyle ince partikül maddeye (PM2.5) ve diğer kirleticilere karşı çok daha savunmasız. Bilimsel veriler, hava kirliliğinin çocuklarda astım, bronşit, alerjik hastalıklar, öğrenme güçlükleri, uyku bozuklukları ve bilişsel gelişim geriliği gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açtığını gösteriyor.
Ayrıca iklim kaynaklı sıcaklık artışları, bebek ve çocuk ölümleri üzerinde ek bir risk yaratıyor. Türkiye’de birçok kentte hâlâ Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) sınır değerlerinin üzerinde partikül madde ölçümleri yapılması, bir çocuğun yalnızca evden okula giderken bile tehlikeli havayı soluyabileceğini ortaya koyuyor.
ÇÖZÜM İÇİN ATILMASI GEREKEN ADIMLAR
- Çocukların temiz hava hakkını korumak için bilimsel veriye dayalı, adil ve sürdürülebilir politikalar geliştirilmeli.
- PM2.5 için bağlayıcı ulusal limit değeri belirlenmeli. DSÖ kılavuzundaki 5 µg/m³ hedefi esas alınmalı.
- Okullarda hava kalitesi izlenmeli. Temiz hava odaları, bitkilendirme ve hava filtreleme sistemleri yaygınlaştırılmalı.
- Fosil yakıtların kullanımı kademeli olarak sonlandırılmalı. Başta enerji ve sanayi sektörlerinde olmak üzere yenilenebilir enerjiye geçiş, yeşil ulaşım, bisiklet ve yaya ulaşımı altyapısı teşvik edilmeli.
- Gebeler ve çocuklar için hava kirliliği uyarı ve koruma programları birinci basamak sağlık hizmetlerine entegre edilmeli.
- Çocuk odaklı iklim dirençliliği planları hazırlanmalı: Eğitim, sağlık ve sosyal hizmet kurumları bu kapsamda yeniden düzenlenmeli.
Çocuklar için temiz hava savunuculuğu, yalnızca sağlık çalışanlarına veya aktivistlere değil, hepimize ait bir sorumluluk. Çünkü bir çocuğun oyun oynayarak büyümesi kadar doğal ve vazgeçilmez bir şey varsa o da temiz hava soluma hakkıdır. Bugün alınacak her önlem, gelecekte daha sağlıklı bir toplumun temelini atacak.
YENİDOĞANLAR İÇİN HAVA KİRLİLİĞİ TEHLİKESİ
Dünya çapında 5 yaş altı ölümlerin yaklaşık 10’da 1’i, yenidoğan ölümlerinin ise yüzde 10’undan fazlası hava kirliliğine atfedilmektedir. 2021’de dünya genelinde 227 bin 616 bebek, yaşamının ilk 27 gününde bu nedenle ölmüştür. Türkiye'de aynı yıl 538 yenidoğan ölümü hava kirliliğine bağlı bulunmuş, 0-6 günlük ölümlerin yüzde 10.1’i, 7-27 günlük ölümlerin yüzde 7.52’si hava kirliliğine atfedilmiştir.
