Akıllı telefonların ve uygulamaların yaşamın neredeyse her alanını dönüştürdüğü gerçeğine bir yenisi daha eklendi: izleme alışkanlıklarımız.
Yakın gelecekte salonların başköşesindeki televizyonla vedalaşmak kimseyi şaşırtmayacak gibi duruyor. Zamanımızın büyük bölümünü harcadığımız telefonlar, izleme kültüründe de baskın hale geliyor; Instagram, YouTube ve X’i mobilde tükettiğimiz süre hızla artıyor.
Bugüne dek televizyonun sarsılmaz kalesi olan “diziler” söz konusu olduğunda ise çoğunluk hâlâ TV, laptop ya da tablet tercih ediyordu.
Kurgusal yapımlarda yatay ekran (16:9) uzun süre ilk seçenek olarak öne çıktı. Ancak bu üstünlük, telefonun dikey ekranına (9:16) geçiyor. Çünkü hızla yükselen bir içerik formatı artık yaşantımızda yer ediniyor: Dikey diziler. “TikTok kuşağı için televizyon” diye de anılan bu tür, bildik dizi alışkanlıklarını dönüştürmeye aday. Formatın yükselişinde Çin öncü. 2023’ün sonundan beri ivme kazanan yapımlar, doğaları gereği düşük bütçeyle üretilebiliyor, ana akım kanallara gereksinim duymadan, platform ve sosyal medya destekli olarak ilerliyor.
ESTETİK DÖNÜŞÜM
Dikey ekran yalnızca teknik bir tercih değil, aynı zamanda estetik bir dönüşüm. Sinemanın geniş kadrajı yerine, yakın plan yüz ifadeleri ve sosyal medya estetiğini çağrıştıran hız/ritim öne çıkıyor. “Art-house” sinemanın sembolik arka planları geride kalırken Z kuşağının benimsediği eskizvari, doğrudan ve akış odaklı anlatı güçleniyor. Ortaya kimi zaman “cringe” bulanabilecek olay örgüleri çıksa da yeni izleyici için bu yadırgatıcı değil, aksine samimi ve süratli bir temas biçimi.
HIZIN GÖLGESİ
Dikey dizilerle görünürlüğü artan hızlı tüketim kültürü şimdiye kadar alışıldık bir akışı olan uzun süreli bölümlere sezonlara tahammülü azaltma olasılığını da beraberinde getiriyor. Anlatı derinliği, karakter gelişimi ve dramatik yapı kimi projelerde hız uğruna törpüleniyor, bu da anlık dopamin arayışını besleyen yüzeysel akışlara yol açabiliyor.
NEREYE GİDİYOR?
Gerçek şu: Bugünün genç izleyicisi uzun sezonlardan çok kısa ama yoğun hikâye anlarına bağlanıyor. Bu nedenle dikey diziler yalnızca geçici bir trend değil, televizyon ve sinema dilinin geleceğine yönelik güçlü bir adım.
NASIL İZLENİR
Dikey diziler için ilk durak YouTube. Platformda bu türe ilişkin pek çok örnek var. Ayrıca dünya çapında popüler duruma gelen Çin yapımları da çevrimiçi erişilebilir durumda. (Not: Çince karakterler nedeniyle arama deneyimi zaman alabilir.)
ÜLKEMİZDEN ÖRNEKLER
Türkiye’de son günlerde çok sayıda dikey dizi projesi gündemde. Çekimleri süren komedi türündeki “Semt Çocuğu”nun bölümleri iki dakika şeklinde olacak. Toplamda 58 bölüm halinde yayınlanacak. Geçen yıl popüler mobil oyunlarından PUBG MOBILE desteğiyle çekilen oyunun sosyal medya hesaplarında yayımlanan “Zirvede” isimli dizi de bu türün ilk örneklerinden oldu. Yapım, Uludağ’da Winterfest için toplanmış olan bir grup gencin başına gelen hikâyeleri konu alıyordu. Ayrıca “O Kadın”, “Yelda” ve “Aşk Sözleşmesi” gibi güçlü oyuncu kadrolarıyla dikkat çeken yapımlar da dikey dizilere ilgiyi artıracak gibi görünüyor.
SON DÖNEMDE ÖNE ÇIKAN DİKEY DİZİLER
- Evil Stepmom Survival Guide
- The Boy I Hate
- The Call Boy I Met in Paris
- Falling for a Superstar
- The Quarterback Next Door
DİKEY ÇEKİM İÇİN İPUÇLARI
- Yakın plana güvenin: 9:16 kadrajda geniş açılar etkisini kaybeder. Yüz ifadeleri, eller ve ayrıntı çekimler hikâyeyi güçlendirir.
- Üst ve alt boşluk bırakın: Karakteri merkeze almak yerine kadrajın üst/alt kısmında biraz boşluk bırakın. Kaydırma sırasında göz daha rahat takip eder.
- Metin ve grafik entegrasyonu: Dikey format, altyazı ve metin için ekstra alan sunar. Görsel akışı bozmadan bilgiyi desteklemek için kullanın.
- Ritmi kısa tutun: 5-10 saniyelik sahneler dikey izleme alışkanlığına daha uygundur. Uzun planlar yerine hızlı kesmeler tercih edin.
- Ses tasarımını unutmayın: Çoğu izleyici kulaklıkla izler. Net diyalog, fon müzik ve ses efektleri, atmosferi karelerden daha çok hatırlatır.
