Fil gibi koklamak

“En iyi koklayan hayvan hangisidir” sorusuna bir cevabım var. Fakat önce hayvanların koku sistemine kısa bir giriş yapmak gerek. Tüm hayvanlar, kocaman bir kimyasal havuzunun içinde yaşarlar. Çevreleri ve birbirleri ile iletişim kurabilmeleri için bu kimyasalları algılamaları ve doğru bir şekilde yorumlamaları elzemdir.

Havada uçuşan koku molekülleri, koku hücrelerimizin yüzeyinde bulunan spesifik koku almaçlarına (reseptörlerine) bağlanır. Bu sinir hücreleri sayesinde dış dünyadaki mesaj iç dünyamıza, yani beynimize doğru bir yolculuğa çıkar. Beyin, mesajı açıp okur ve ne yapmamız gerektiğine karar verir. Koklayarak bir yemeğin tazeliğini ve yerini anlayıp, ortamda yırtıcı bir hayvanın varlığını kontrol eder ve hatta aşık olacağımız insanı bile seçebiliriz. Binlerce farklı kokuyu tanımak kolay iş değil tabii, bu sebeple bir çok hayvan koku reseptör sayısını ve çeşitliliğini arttırma gereği duymuştur.

Mesela insanlarda yaklaşık 800 adet farklı koku reseptörü geni vardır, fakat bu genlerin yarısı işlevini yitirmiştir. Yani bir kokuyu algılamak bizim için çok hayati değilse, bu genleri zamanla kaybedebiliyoruz. Koku duyusu ile ün salmış köpeklerde ise yaklaşık bin 100 koku reseptör geni var. Gelelim fillere! Şu ana kadar yapılan çalışmalara göre koku alma şampiyonu Afrika filleridir (Loxodonta)! Yaklaşık 4 bin adet koku reseptörü genleri bulunur ve bunlardan 2 bin tanesi fonksiyonel! Filler bu sayede kilometrelerce ötede ki su kaynaklarını bulabilir, yüzlerce bitki türü arasından hoşlarına gideni koku sayesinde seçebilirler. Hatta ve hatta, farklı kabileleri bile kokularına göre ayırt eder, tehlikeli olanlardan uzak dururlar. Ayrıca yapılan davranış deneyleri de fillerin bir çok kokuyu insanlardan ve maymunlardan çok daha iyi ayırt edebildiklerini göstermiştir.

Yani o kocaman hortum boşuna değilmiş, binlerce farklı koku hücresi ile donatılmış. Hiçbir şeyi unutmayan insanlara “fil hafızalı” dediğimiz gibi, çok iyi koku alan kişilere de “fil gibi kokluyor mübarek” demek doğrudur.