İklim değişikliğinin denizler üzerindeki etkileri artık uzak bir olasılık değil bugünün gerçeği. Tropik bölgelerde yaşanan son gelişme de bu gerçeğin ne kadar çarpıcı olabileceğini gösterdi. PNAS’ta yayımlanan “Unprecedented suppression of Panama’s Pacific upwelling in 2025” (Panama'nın Pasifik’teki yükselişinin 2025’te benzeri görülmemiş bir şekilde bastırılması) başlıklı makaleye göre Panama’nın Pasifik kıyılarında en az 40 yıldır düzenli olarak gözlenen doğal bir olay bu yıl ilk kez gerçekleşmedi: Denizlerin ritmi bozuldu.
DOĞAL DÖNGÜDE KIRILMA
Orta Amerika’da kurak mevsim boyunca (genellikle aralık-nisan ayları arasında) kuzeyden esen ticaret rüzgârları* Panama Körfezi’nde yaşamsal bir süreci tetikler. Bu rüzgârlar yüzeydeki sıcak suları batıya iter, okyanusun derinliklerinden gelen soğuk ve besin açısından zengin suların yüzeye çıkmasını sağlar. “Upwelling” adı verilen bu dinamik, balıkçılığı destekler, mercan resiflerini termal stresten korur ve Panama kıyılarında denizin yaz aylarında bile serin kalmasına yardımcı olur.
Smithsonian Tropikal Araştırma Enstitüsü’nün (STRI) uzun yıllardır yürüttüğü gözlemler, bu mevsimsel yükselişin 40 yılı aşkın süredir öngörülebilir bir düzen içinde işlediğini gösteriyordu. Ancak 2025’te bu yaşamsal süreç ilk kez tamamen durdu. Bilim insanları, upwelling’in kaybolmasını ticaret rüzgârlarının zayıflamasına bağlıyor. Rüzgârlar su yüzeyini batıya itemeyince, derinlerden gelen besince zengin sular da yukarı çıkmadı. Böylece ekosistemin temel zinciri kırıldı.
ZİNCİRLEME ETKİ
Upwelling’in yokluğu, zincirleme etkiler yaratabilecek büyük bir ekolojik sorun anlamına geliyor. Derinlerden gelen soğuk sular yalnızca balıkların beslenmesi için değil tüm besin ağının sürekliliği için gerekli. Plankton üretimi azaldığında balık stokları düşüyor; balık stoklarının azalması ise balıkçılıkla geçinen toplulukları doğrudan etkiliyor. Panama Körfezi, hem gıda güvenliği hem de ülke ekonomisi açısından stratejik öneme sahip. Dolayısıyla bu kırılma, kıyı yaşamını ciddi biçimde tehdit ediyor.
Bilim insanları, Panama’daki bu gelişmeyi tropik okyanus sistemlerinde iklim değişikliğinin en açık işaretlerinden biri olarak değerlendiriyor. Çünkü burada yaşanan aksama, aslında tüm dünyaya bir uyarı niteliğinde: Atmosferdeki küçük değişiklikler okyanus dinamiklerini temelden değiştirebilir. Bu yalnızca Panama’ya özgü bir sorun değil. Benzer bir kırılma başka bölgelerde de yaşanabilir.
Yıllardır düzenli işleyen bir mekanizmanın aniden durması, doğanın ne kadar hassas dengeler üzerinde kurulu olduğunu bir kez daha hatırlatıyor. Panama’daki bu kırılma, yalnızca bölgesel bir sorundan çok tüm dünyanın duyması gereken bir uyarı: Okyanuslar nefes almazsa, biz de alamayız.
*Her iki yarımkürede de ekvatora doğru esen yer rüzgarlarına verilen isim
MERCANLAR TEHLİKEDE
Normalde upwelling sayesinde serinleyen sularda mercanlar sıcaklık stresine karşı daha dayanıklı oluyordu. Ancak bu yıl resifler uzun süre yüksek sıcaklıklara maruz kaldı. Bu durum mercan beyazlaması riskini artırıyor ve biyolojik çeşitliliği tehdit ediyor. Mercanların yok olması yalnızca balıkları değil tüm ekosistemi ve ekoturizmi de derinden sarsabilir.
