Sineklerin şeker düşkünlüğü

Deney yapmak yalnızca eğlenceli değil aynı zamanda sanatsal da olabilir. Bana kalırsa gördüğünüz fotoğraf savımı kanıtlar nitelikle!

Ancak bilim insanları işlerinin yoğunluğundan dolayı gözlerinin önündeki cevherleri bazen kaçırıyorlar. Ben ise laboratuvarlarda olan biteni olduğu gibi insanlara göstermeyi yararlı buluyorum. Bunun en büyük nedeni ise bilimin gelişimi için saydam olmamız gerektiğine inanmam.

Bundan dolayı kameram ve makro lensim her zaman laboratuvarımın çekmecesinde hazır bekler. İlginç bir deney düzeneği gördüğümde ise deklanşör bir aşağı bir yukarı dikiş makinesi gibi işler.

Gördüğünüz fotoğrafı bir cümle ile özetlemek mümkün: Meyve sinekleri (Drosophila melanogaster). yüz mililitrelik mikropipet uçları arasına sıkıştırılmış ve bu pipetler yeşil renkli bir oyun hamurunun üzerine sabitlenmiş bir şekilde duruyorlar.

Bu deneyin mimarı doktoramı yaptığım laboratuvarda çalışan Billy. Çalışma konusu ise oldukça ilginç: Meyve sineklerinin “tat almaçlarını” araştırmak. Bu sinekler karşınıza en çok mutfağınızda çıkar. Çürümüş meyveler üzerinden beslenir ve yumurtalarını bu meyvelerin üzerine bırakırlar.

BİR ÇEŞİT GURMECİLİK

Tat almak için ise proboskis adı verilen hortum benzeri bir yapıyı ileri uzatarak besinlerin tatlarına adeta bir gurme gibi bakarlar. Bizim kadar seçici olmasalar da onlar da tuzluyu tatlıdan ayırabilir, zararlı mikroorganizmaların olduğu yerlerden beslenmekten uzak durabilirler. Hortumlarını ileri geri uzatmalarına ise “proboskis uzatma refleksi” denir ve sineklerin bir yemeği ne kadar sevip sevmediğini anlamak için bir ölçü birimi olarak kullanılır.

Tat almaçları (reseptörleri) aldıkları tatlara göre özelleşmiştir ve sinek türleri arasında farklılıklar gösterebilir. Billy, oyun hamurlarının üzerine sabitlediği bu sineklere sırasıyla farklı yemekler ikram ediyor. Öyle tabakta gelen lezzetli yemekler gelmesin aklınıza, bir filtre kâğıdı üzerine damlatılmış farklı konsantrasyonlardaki şekerli sular sineklerin iştahını kabartmak için yeterli.

Ucu şekere bulanmış kâğıtlar bu meyve sineklerine uzatılınca her bir sinek hortumunu ileri geri oynatmaya başlıyor ve Billy bu hareketi kaç defa yaptıklarını gözlemleyerek not alıyor.

Bu deneylerde meyve sineklerinin kullanılmasının ana gerekçesi ise mutant sineklerin laboratuvar ortamında çok hızlı üretilebilmesi. Aklınıza gelen hangi gen varsa sineğin DNA’sı değiştirilerek işlevsiz duruma getirilebiliyor ve size tanıttığım bu yöntem kullanılarak sineklerin hortum uzatma refleksleri ölçülebiliyor. Mutasyon sonucu sinekler hortum uzatma reflekslerinde bir farklılık gösteriyorsa bu genin tat alma konusunda bir işlevi olduğu tahmin ediliyor ve bunu ispatlayacak yeni deneyler tasarlanıyor.

İşin en ilginç kısmı ise bu sineklerle aramızda olan benzerlik. Tip ve boyut olarak epey farklılık göstersek de genlerimizin yüzde 60’ı meyve sineklerinde de var. İşte bu yüzden bilim dünyasında en çok kullanılan model organizmalardan bir tanesi meyve sinekleri. Onları anlamak, kendimizi anlamamıza bir adım yaklaştırıyor diyebiliriz.