Temiz hava bitiyor

Hava kirliliği küresel ölçekte en ciddi çevre sorunlarından biri. Erken ölümlerden ciddi bedensel sorunlara kadar insan sağlığına yoğun olumsuz etkileri olan hava kirliliği konusunda İsviçre merkezli hava kalitesi teknolojisi şirketi IQAir tarafından “2023 Dünya Hava Kalitesi Raporu” yayımlandı. DSÖ tarafından belirlenen metreküp başına düşen ince parçacıklı madde (PM 2.5) yoğunluğu ölçümleri ele alınarak hazırlanan rapordaki veriler ne yazık ki pek de açıcı değil.

İlk olarak PM 2.5 ile başlamak isterim. Yaşamak için nefes almaya ihtiyacımız var. Nefes alırken soluduğumuz hava içerisinde ise çeşitli gazlar, su buharı, toz ve kimyasal bileşikler bulunur. Her soluk alışımızda bu yapılar bedenimize büyüklükleri oranında dahil olurlar. 2.5 mikrometreden küçük çapları ile solunabilir ince parçacıklar olarak tanımlanan PM 2.5 ise bedenin filtreleme sistemini geçerek solunum sisteminden dolaşım sistemine dahil olabilir.

YILDA 5 MİLYON ÖLÜM

Gözlemsel ve modelleme çalışmalarına göre hava kirliliği küresel ölçekte yılda 5.1 milyon önlenebilir ölümden sorumlu olarak gösteriliyor. Dünya Sağlık Örgütü PM 2.5’in hava kalitesi değerlendirmelerinde önemli bir gösterge olduğunu ifade ederek bu partikülü 2013 yılında kanserojen ilan etti. PM 2.5'in antropojenik kaynakları ağırlıklı olarak yanmayla bağlantılıdır.

Motorlar, endüstriyel işlemler, enerji üretimi, kömür ve odun yakma, tarımsal faaliyetler gibi... Doğal kaynaklardan kaynaklı PM 2.5’in nedenleri arasında ise toz fırtınaları, orman yangınları ve kum fırtınaları bulunur.

“2023 Dünya Hava Kalitesi Raporu” 134 ülkeyi kapsayan 7 bin 812 kentin PM2.5 hava kalitesi verilerini özetlemektedir. Öne çıkanlar şöyle:

- Dünyada yalnızca yedi ülke DSÖ'nün yıllık PM 2.5 kriterini karşıladı (yıllık ortalama 5 µg/m3 veya daha az): Avustralya, Estonya, Finlandiya, Grenada, İzlanda, Mauritius ve Yeni Zelanda.

- Veri alınan 134 ülke ve bölgeden toplam 124'ü (yüzde 92.5) DSÖ'nün yıllık PM 2.5 kılavuz değeri olan 5 µg/m3'ü aştı.

- 2023 yılında hava kalitesinin en kirli olduğu beş ülke sırasıyla: Bangladeş (DSÖ yıllık kılavuzundan 15 kat daha yüksek), Pakistan (DSÖ yıllık kılavuzundan 14 kat daha yüksek), Hindistan DSÖ yıllık kılavuzundan 10 kat daha yüksek), Tacikistan (DSÖ yıllık kılavuzundan 9 kat daha yüksek) ve Burkina Faso (DSÖ yıllık kılavuzundan 9 kat daha yüksek).

- Raporun tarihinde ilk kez Kanada, Kuzey Amerika'nın en kirli ülkesi oldu ve bölgenin en kirli 13 kenti bu ülkenin sınırları içinde yer aldı.

IĞDIR AVRUPA’NIN HAVASI EN KİRLİ KENTİ

Türkiye ise 20.3 µg/m3 ile en kirli havaya sahip 44. ülke. Ülkemizde hava kirliliğinin en yoğun olduğu dört kent sırasıyla Iğdır, Osmaniye, Hendek ve Gaziantep. Aynı zamanda raporda Avrupa bölgesinde incelenmesi sonucu Iğdır, PM 2.5 ortalaması 47,2 µg/m3 ile Avrupa’nın havası en kirli kenti oldu. Iğdır’daki hava kirliliğinin başlıca nedenleri kentin coğrafi konumu gereği çevresini saran dağların hava sirkülasyonunu yavaşlatması, kentteki plansız büyüme ve fosil yakıt kullanımı. Ülkemizdeki en temiz hava ise 3.2 ile Konya’daki Kuyusebil’e ait.

HAVA KİRLİLİĞİNİ AZALTMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?

- Yenilenebilir enerji girişimlerini finanse etmek için kaynak yaratmak.

- Toplu taşımada yenilenebilir, temiz enerjiyi yaygınlaştırmak.

- Temiz hava araçlarının benimsenmesini teşvik edecek programları uygulamaya koymak.

- Yaya hareketliliğini artıran altyapı projelerini desteklemek.

- Araçlar ve sanayi için havayı kirleten emisyon sınırlamalarını güçlendirmek.

- Orman yangını riskini azaltmak için orman yönetimi stratejilerini benimsemek.

SİZ NE YAPABİLİRSİNİZ?

Bireysel olarak ise yürüyüş mesafesindeki yerlere yürüyerek gitmek, bisiklet tercih etmek ve toplu taşıma araçlarını kullanmak, enerji tüketimini azaltmak, gereksinimler doğrultusunda satın almak ve geri dönüşüm, ileri dönüşüm gibi araçlarla mevcut öğeleri yeniden kullanmak.