Takvimler yılın son günlerine yaklaşırken her yıl neredeyse otomatikleşmiş bir tartışma yeniden ortaya çıkar. Yeni yıl kutlanmalı mı, kutlanmamalı mı? Kutlanacaksa bunun sınırları ne olmalı? Bu sorular çevresinde dönen tartışmalar, aslında yalnızca bugüne ait değil. İnsanlık, zamanı bölümlere ayırmayı ve bu eşikleri anlamlandırmayı çok daha eski dönemlerden beri ritüellerle yapar.
Yeni bir döngünün başlaması, eski bir dönemin kapanışı… Bu geçiş anları, farklı kültürlerde farklı biçimler alsa da ortak bir gereksinime işaret eder: Süreklilik duygusuna. Yılbaşı ağacı olarak bildiğimiz süsleme geleneği de tam olarak bu noktada ortaya çıkar. Köknar, ladin veya porsuk gibi dört mevsim yeşil kalan ağaçlar, binlerce yıldır insan zihninde yaşamın devamlılığıyla ilişkilendirilmiştir. Yapraklarını dökmeyen bu ağaçlar, yalnızca doğanın dayanıklılığını değil, insanın da zamana karşı kurduğu umudu temsil eder.
İNANÇTAN KÜLTÜRE
Bu yüzden yılbaşı ağacını yalnızca modern bir alışkanlık olarak görmek eksik kalır. Müslümanlık öncesi Türk topluluklarının doğa merkezli inançlarında, Hıristiyanlık anlatılarında ve birçok kadim var oluşta bu sembole rastlamak mümkündür. Ağaç, farklı dönemlerde farklı anlamlar yüklenerek varlığını sürdürmüş, zamanla dini bağlamlardan çıkarak kültürel bir işarete dönüşmüştür.
Ancak bugün bu geleneğe bambaşka bir yerden bakmak zorundayız. Yaşadığımız iklim gerçekliği, yavaş bir ısınmadan ziyade hızlanan ve derinleşen bir çevresel kırılmaya işaret ediyor. Dolayısıyla yılbaşı ağacı meselesi, estetik ya da geleneksel bir tercih olmanın ötesinde, çevresel bir soruya dönüşüyor. Bu noktada üç temel seçenek öne çıkıyor: Plastik ağaçlar, kesilerek satılan gerçek ağaçlar ve ağacı doğrudan satın almadan geliştirilen alternatif yöntemler.
PLASTİK Mİ OLSUN GERÇEK Mİ?
Plastik ağaçların üretim süreçlerinde kullanılan kimyasallar ve fosil yakıt temelli imalat, çevre ve insan sağlığı açısından ciddi sorunlar barındırıyor. Buna karşın, plastik bir ağacın uzun yıllar boyunca (ortalama 10-12 yıl) kullanılması durumunda, kesilmiş bir ağaca kıyasla karbon dengesi sağlanabildiğini öne süren araştırmalar da var. Yani sorun, tek başına “plastik mi gerçek mi” sorusundan ibaret değil; kullanım süresi ve tüketim alışkanlıkları belirleyici oluyor.
Gerçek ağaçlar konusunda ise sıkça dile getirilen bir itiraz var: Ağaç kesmenin doğaya zarar verdiği düşüncesi. Oysa yılbaşı için satılan ağaçların büyük bölümü, bu amaçla özel olarak yetiştirilen üretim alanlarından geliyor. Bu yönüyle, tarımsal ürünlerden çok da farklı değiller. Üstelik büyüme süreçlerinde karbondioksiti emip oksijen üretmeleri, bulundukları ekosisteme katkı sağlamaları da göz önünde bulundurulmalı. Nitekim bazı ülkelerde yapılan araştırmalar, iyi yönetilen ormancılık uygulamalarıyla yetiştirilen yılbaşı ağaçlarının belirli koşullarda daha düşük çevresel etkiye sahip olabildiğini gösteriyor. Ancak bu alanlarda yoğun pestisit kullanımının da yaygın olduğunu unutmamak gerekiyor.
Tüm bu seçeneklerin ötesinde ise üçüncü bir yol var: Geleneği yeniden düşlemek. Kitaplarla oluşturulan bir form, canlı bir bitkiye zarar vermeden yapılan küçük bir dokunuş veya yeni yıla girerken toprağa bırakılan bir fidan… Aslında yılbaşı ağacı geleneğinin özünde yatan şey, doğanın sunduklarına duyulan şükran duygusu. Belki de bugün asıl soru, nasıl bir ağaç süsleyeceğimiz değil; bu geleneği nasıl daha bilinçli ve saygılı bir biçimde sürdürebileceğimizdir.
YILBAŞI AĞACININ KARBON AYAK İZİ
Carbon Trust'a göre yaklaşık iki metre boyunda bir plastik yılbaşı ağacı, kullanım ömrünün sonunda çöpe atıldığında yaklaşık 40 kilogramlık bir karbon ayak izi bırakıyor. Gerçek bir ağacın yakılması hâlinde bu rakam 3.5 kilogram, çöpe atılması durumunda ise 16 kilogram oluyor.
